همه چیز درباره دیابت (بخش دوم)

علل بروز هیپوگلیسمی (کاهش قند خون) چیست؟

عوامل زیادی باعث کاهش قند خون می‌گردند که از آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. به تأخیر انداختن یا حذف یک وعده از رژیم غذایی
2. مصرف بیش از حد انسولین
3. عدم مصرف مواد غذایی قندی کافی در یک وعده غذایی
4. افزایش ناگهانی فعالیتهای ورزشی

در صورت کاهش قند خون چه باید کرد؟

در صورتی‌که قند خون شما کاهش پیدا کرد و علائم آن را مشاهده کردید باید پزشک خود باشید.
هیچ‌کس بهتر از شما نمی‌تواند در شناسایی علائم، تشخیص و درمان افت قند خون، به شما کمک کند.
مهم است بدانیم هنگام کاهش قند خون چه احساسی داریم .....
قدم اول شناسایی علائم است، در صورتی‌که از دستگاه کنترل قند خون (گلوکومتر) استفاده می‌کنید قند خونتان را با دستگاه کنترل کرده و اگر کمتر از 75-70 میلی‌گرم در دسی‌لیتر بود باید اقدام کنید.
مهم است بدانیم چگونه باید با کاهش قند خون برخورد کنیم .....
باید سرعت داشته باشید، در صورتی‌که به‌موقع عمل نکنید، احتمال از دست دادن هوشیاری وجود دارد. به‌سرعت تعدادی قند همراه آب و یا یک ماده شیرین مصرف کنید.
می‌توانید دو حبه قند را در مقداری آب حل کنید یا دو قاشق چایخوری شکر یا عسل و یا نصف لیوان آب‌میوه میل کنید.
معمولاً پس از 10-5 دقیقه، احساس بهبودی خواهید کرد، در غیر این‌صورت باید دوباره یکی از مواد پیشنهادی را مصرف نمایید. پس از حدود 10 دقیقه می‌توانید یک وعده غذا یا یکی از میان‌وعده‌هایتان را میل نمایید تا مقدار قند خون ثابت بماند.
به علاوه مصرف مواد غذایی که حاوی چربی هستند مثل پیراشکی و شکلات هنگام کاهش قند خون توصیه نمی شوند.
در موارد شدید افت قند خون که فرد هوشیاری خود را از دست می دهد، با نظر پزشک می‌توان از تزریق گلوکاگون استفاده نمود.
مهم است بدانیم در هنگام افت شدید قند خون اعضای خانواده خود را قبلاً آموزش داده باشیم تا آنها علت از دست دادن هوشیاری را بدانند و بلافاصله فرد دیابتی را به بیمارستان برسانند تا در آنجا درمان با گلوکز تزریقی شروع شود.

رژیم غذایی و دیابت

منظور از رژیم غذایی، همان برنامه صرف غذا است. رژیم غذایی در درمان و پی‌گیری بیماری دیابت نقش اساسی دارد. به این دلیل است که افرادی که به تازگی دچار دیابت شده‌اند، به منظور کمک در تشخیص عادات غذایی و ایجاد برنامه غذایی مناسب، نیاز به مشاوره و راهنمایی دارند.
باید بدانیم که چیز ثابتی به‌نام رژیم غذایی دیابتی وجود ندارد. رژیم غذایی دیابتی در واقع یک برنامه سالم و صحیح برای همه افراد است، بنابراین لازم نیست که برای یک بیمار دیابتی غذاهای جداگانه‌ای در منزل تهیه شود، پیروی از رژیم غذایی سالم برای همه افراد مفید و ضروری است.
نکات مهمی که در رژیم غذایی دیابتی وجود دارند شامل: مقدار غذایی که فرد می‌خورد، زمان صرف غذا و نوع مواد غذایی مصرفی است.
به یاد داشته باشید که همواره باید بین غذا، میزان فعالیت و میزان انسولین مصرفی تعادل برقرار شود تا مقدار قند خون به حد طبیعی نزدیک شود.
در افراد سالم این تعادل به خودی خود صورت می‌گیرد اما در افراد دیابتی برقراری این تعادل به عهده خود شخص است به این ترتیب که انسولین روزانه در چند نوبت مورد نیاز به بدن تزریق می‌شود، و البته لازم است که در فواصل منظم و مناسب، غذا نیز وارد بدن شود تا عمل انسولین به‌خوبی انجام گیرد. مصرف کل کالری (غذا) در یک یا دو وعده غذایی بزرگ سبب افزایش میزان قند خون می‌شود. خوردن وعده‌های کوچکتر با دفعات بیشتر باعث می‌شود کربوهیدرات واردشده به سیستم بدن شما به‌طور کم و پیوسته باشد و در نتیجه میزان قند خون رضایت‌بخش خواهد بود.
رعایت همین اصل ساده سبب کنترل وزن و نیاز کمتر به انسولین می‌گردد.
زمان خوردن غذا به عوامل مختلفی مثل نوع داروی مصرفی بستگی دارد. برای مثال اگر شما انسولین مصرف می‌کنید، حذف وعده غذایی سبب گرسنه‌تر شدن، بدخلقی و عدم تمرکز می‌شود. به‌علاوه منجر به زیاد خوردن در پایان روز خواهد شد.
خوردن به دفعات (سه وعده غذا و سه میان‌وعده) در فواصل منظم (حداکثر فاصله بین وعده‌ها و میان‌وعده‌ها 3 ساعت باشد)، بهترین رژیم برای یک فرد مبتلا به دیابت نوع 1 است که انسولین تزریق می‌کند.

برنامه غذایی فرد دیابتی چگونه است؟

در هر یک از وعده‌های اصلی (صبحانه، نهار، شام) یا میان‌وعده‌های غذایی، مقداری کربوهیدرات مرکب یا غذاهای نشاسته‌ای بگنجانید. بعضی از این مواد غذایی عبارتند از: نان گندم کامل، غلات کامل میوه، سیب‌زمینی، ماکارونی، برنج و حبوبات.مصرف این مواد غذایی جهت برقراری تعادل با انسولین لازم و ضروری است و باید به میزان مناسب چه در وعده‌های اصلی و چه بین نوبتهای غذایی در طول روز توزیع شوند.
با دریافت مقدار زیاد کربوهیدرات، قند خون به‌سرعت بالا می‌رود و در مقابل مصرف کم کربوهیدرات‌ها باعث افت قند می‌شود.
بنابراین توصیه می‌شود، به‌طور مرتب مقدار معینی از کربوهیدرات (که کارشناس تغذیه به شما توصیه کرده است) را مصرف نمایید. بهتر است 3-2 ساعت پس از وعده‌های اصلی غذا، از میان‌وعده‌ها نیز استفاده شود.
دوستان و دشمنان افراد دیابتی:
به‌جرأت می‌توان گفت که انواع سالاد و سبزی دوستان افراد دیابتی هستند، این غذاها انواع ویتامین و مواد معدنی مورد نیاز را به بدن می‌رسانند بدون اینکه تأثیری روی میزان قند خون داشته باشند.
مقدار کمی از غذاهای پروتئینی کم‌چرب مانند گوشت کم‌چربی، مرغ، ماهی،تخم‌مرغ و پنیر کم‌چربی توصیه می‌شود.
اما دشمنان شما، غذاهای شیرین هستند.
به یاد داشته باشیم که در صورت مصرف زیاد این مواد و حذف مواد نشاسته‌ای، قند خون خیلی سریع بالا می‌رود ولی بعد از یک یا دو ساعت که انسولین به حداکثر اثر خود می‌رسد، قند خون ناگهان به‌شدت افت می‌کند.
از مصرف غذاهای پرچربی نیز خودداری کنید.
در بعضی غذاها مانند کره، مارگارین، روغن، کره بادام‌زمینی، چربی گوشت و پوست مرغ، چربی به‌صورت واضح قابل مشاهده است. اما بسیاری از غذاها نظیر سوسیس، کالباس، پنیر، کیک، شکلات، بستنی و سس مایونز دارای چربی پنهان هستند.
توصیه می‌شود که هنگام تهیه غذا میزان استفاده از چربی‌ها و روغن را کاهش داده و از مواد غذایی کم‌چربی استفاده کنید.

کنترل منظم قند خون چگونه است؟

اندازه‌گیری و کنترل منظم قند خون، بخش بسیار مهمی از کنترل بیماری دیابت را شامل می‌شود. در صورتی‌که یک دستگاه گلوکومتر (دستگاه کنترل قند خون) تهیه نمایید و یاد بگیرید که چگونه قند خونتان را با دستگاه اندازه بگیرید، به‌راحتی می‌توانید میزان اثر درمان را بررسی و تغییرات مورد نیاز در مقدار انسولین مصرفی را جهت بهبود یا حفظ قند خون در حد طبیعی تخمین بزنید.
به‌خصوص در شروع تزریق انسولین و در روزهای اول بهتر است روزی چهار بار قند خون خود را اندازه بگیرید تا پزشک بتواند مقدار دقیق انسولین مورد نیاز شما را تعیین کند. پس از تثبیت قند خون و جهت تعادل، می‌توان دفعات کنترل قند خون را کاهش داد. اما فراموش نکنیم که 4 بار کنترل قند در روز (قبل از هر غذا و قبل از خواب) برای اطمینان از مناسب بودن مقدار انسولین مفید است.
نکته مهم اینجاست که نیاز یک فرد به انسولین هرگز مقدار ثابتی نیست، برنامه زندگی مرتباً تغییر می‌کند، میزان فعالیت و ورزش، فعالیتها و مشغله‌های کاری در روزها و ماههای مختلف، با یکدیگر فرق می‌کنند. نتایج اندازه‌گیریها و آزمایشهایی که انجام می‌دهید به شما کمک می‌کند تا اثر میزان مختلف فعالیت بدنی را بر قند خون خود بدانید و استفاده از انسولین را با شرایط زندگی، نوع فعالیت و کارتان تطبیق دهید. در واقع اندازه‌گیری مرتب قند خون و یادداشت کردن آن باعث می‌شود تا به تغییرات معمول قند خون خود پی ببرید.
روشهای مختلفی جهت ثبت قند خون وجود دارد، روشی را که تسلط بیشتری بر آن دارید انتخاب کنید. مسئول آموزش دیابت می‌تواند این روشها را به شما بیاموزد و در انتخاب مناسبترین آنها به شما کمک کند.

عوارض دراز مدت دیابت چیست؟

مدتهای مدیدی، نحوه اثر افزایش قند خون بر پیدایش عوارض دیابت مورد سؤال بود. عوارض دیابت عبارتند از:
- آسیب رسیدن به رگهای خونی به‌ویژه در قلب و پاها - اختلال دید به‌دلیل آسیب شبکیه چشم (رتینوپاتی)
- آسیبهای کلیوی که سرانجام ممکن است به نارسایی کلیه بینجامد (نفروپاتی)
- آسیبهای اعصاب محیطی که باعث از بین رفتن حس،درد و... به‌ویژه در پاها می‌شود (نوروپاتی) عواملی که با پیدایش و پیشرفت عوارض دیابت در ارتباط هستند، عبارتند از: - کنترل نامناسب قند خون
- کلسترول بالا - فشار خون بالا
- استعمال دخانیات
- بی‌اطلاعی فرد در مورد عوارض احتمالی دیابت

توصیه‌های لازم جهت جلوگیری از پیشرفت عوارض دیابت کدامند؟

- در مورد تمام جوانب کنترل دیابت هرچه می‌توانید بیاموزید.
- در کنترل دیابت خود نقش فعالی داشته باشید.
- به‌طور مرتب با پزشک خود در ارتباط باشید.
- بدون همکاری تمام اعضای گروه دیابت، دیابت به‌خوبی کنترل نخواهد شد و فرد دیابتی یکی از اعضای اصلی این گروه است. به کمک سایر اعضا می‌توانید در مورد دیابت و پیشگیری از عوارض آن اطلاعات لازم را به دست آورید. کسب آگاهی در مورد شرایط موجود، در به‌دست آوردن مهارتهای لازم به شما کمک می‌کند تا بتوانید در کنترل دیابت خود نقش فعالی داشته باشید.

جهت کنترل بهتر قند خون چه باید کرد؟

به‌طور کلی شما می‌توانید یک زندگی عادی و یک عمر طولانی داشته باشید. بدین منظور باید در مورد دیابت مطالب مورد نیاز را بیاموزید و از خودتان مراقبت کنید. پزشک شما و سایر اعضای گروه بهداشتی (شامل مسئول آموزش و کارشناس تغذیه) برای راهنمایی شما آماده هستند.

برنامه درمانی با هدف مراقبت از خود

مواردی که باید به شما ارائه شود، عبارتند از:
- توصیه‌‌هایی در مورد تغذیه صحیح، نوع غذا، مقدار و زمان مصرف آن با توجه به وضعیت فردی
- توصیه به ورزش و فعالیت بدنی
- مقدار و زمان مصرف قرص یا انسولین و نحوه استفاده از آنها و توصیه‌هایی برای انجام تغییرات مورد نیاز با توجه به ویژگیهای فردی
- مقادیر مطلوب قند، چربی، فشار خون و وزن
- کنترل، معاینه و ارجاع به سایرمتخصصین به طور مرتب.

در هر جلسه معاینه، پزشک باید موارد زیر را کنترل نماید.

- نتایج اندازه‌گیریهای روزانه قند خون و درمان فعلی.
- .وزن بدن
- در صورت لزوم فشار خون و چربی خون
- هموگلوبین قنددارشده (HbA1c)
حداقل در سال یک بار باید به متخصصین زیر مراجعه نمایید.
- چشم‌پزشک، جهت بررسی و معاینه شبکیه چشم
- متخصص بیماریهای کلیوی، جهت بررسی کارکرد کلیه‌ها (آزمایش‌های خون و ادرار)
- متخصص قلب وعروق، جهت بررسی عوامل خطرزای بیماری قلبی مثل فشار خون و چربی بالا و استعمال دخانیات

نقش شما در کنترل دیابت چیست؟

باید همیشه در حال کنترل دیابت خود باشید. هرچه بیشتر در مورد دیابت بدانید، این کار آسان‌تر خواهد بود.
اصول مراقبت از خود را بیاموزید و آنها را تمرین کنید و به‌کار ببندید. این اصول عبارتند از: پی‌گیری کنترل قند خون و اینکه چگونه برنامه درمان خود را با آن مطابقت دهید
نکات زیر می‌تواند در زمینه مراقبت از خود مفید باشد:
- پاهای خود را مرتب وارسی کنید.
- شیوه زندگی سالم را برگزینید. زندگی سالم عبارت از انتخاب غذای مناسب، حفظ وزن مطلوب، ورزش منظم و اجتناب از استعمال دخانیات است.
- مواردی که باید با گروه بهداشتی خود در ارتباط باشید، بشناسید.
- برای پاسخگویی به پرسشهایی که در مورد دیابت توجه شما را جلب و کنجکاوی‌تان را تحریک می‌کند، به‌طور مرتب با گروه بهداشتی در تماس باشید. ابتدا سؤالات خود را مطرح کنید و اگر جواب برایتان قانع‌کننده نبود، سؤال خود را تکرار نمایید.
- بروشور و کتابچه‌هایی را که گروه بهداشتی تهیه می‌کنند، نیازهای ویژه شما را به‌عنوان یک فرد دیابتی می‌شناسند.
- اگر احساس می‌کنید که تسهیلات و مراقبتهای لازم برای کنترل دیابت شما فراهم نیست، با گروه دیابت مراکز بهداشتی تماس بگیرید.