کاربرد لیزر در دندان پزشکی

کاربرد لیزر بسیار مختلف و متنوع است. از یک سی دی خوان ساده در کامپیوتر و یا اشعه ای که برای خواندن « بارکد » اجناس و نام محصولات در فروشگاه ها به کار می رود، گرفته تا بررسی یک میکروب از نظر وزن و تعیین میزان وزن هسته سلول، از لیزر بهره گرفته می شود .

اندیشه و فکر اولیه لیزر به آلبرت اینشتین در سال ۱۹۱۶ همزمان با ارائه « تئوری نشر برانگیخته » برمی گردد. در سال ۱۹۶۰ اولین لیزر توسط « تئودور مایمن » ساخته شد و در ادامه از همان سال های اولیه اندیشه به کارگیری آن در دندانپزشکی آغاز شد و آثار آن در پژوهش های دندانپزشکی مورد بررسی قرار گرفت.
در سال های اولیه ظهور، لیزر بیشتر به منظور برش بافت نرم کاربری داشت، اما تراش استخوان با لیزر امکان پذیر نبود. در دهه ۱۹۸۰ «fda» سازمان غذا و داروی آمریکا کاربرد لیزر به منظور استفاده از آن در بافت های نرم را پذیرفت.
کاربرد لیزر به عنوان یک ابزار برش برای بافت های سخت در دهه ۹۰ میلادی با آمدن لیزرهای جدید مانند لیزرهای خانواده «اربیوم» رواج یافت. این نوع از لیزر در همان آغاز راه توانست تاییدیه fda را به منظور جراحی بافت سخت دریافت کند.

جایگاه لیزر در دندانپزشکی

در دنیا این تکنولوژی بیش از چند دهه از عمرش نمی گذرد و شاید بیش از یک دهه نیست که کاربردهای معمول کلینیکی در دندانپزشکی پیدا کرده است. به عبارتی ما با یک پدیده جوان روبه رو هستیم. از طرف دیگر این تکنولوژی در حال توسعه و پیشرفت است. برخلاف باور عموم که لیزر ابزاری است که تنها می توان از آن در پاره ای از امور درمانی بهره گرفت، لیزر به عنوان یک فناوری می تواند قابلیت های مختلفی داشته باشد. از یک تشخیص ساده گرفته تا آثار شبه دارویی و همچنین عملکرد تخریبی آن با خصوصیات فیزیکی مختلف در شرایط متفاوت به منظور کاربردهای مختلف. امروزه لیزر، تکنولوژی فوق مدرنی است، در خدمت بشر:
کشورهای پیشرفته مانند ژاپن، آمریکا، برزیل، آلمان، بلژیک، فرانسه و روسیه دارای مراکز تحقیقاتی معتبری در زمینه لیزر در دندانپزشکی هستند. انجمن ها و سازمان های بزرگی برای این فناوری در سطح جهان تشکیل شده اند، از جمله فدراسیون جهانی لیزر در دندانپزشکی wfld یا آکادمی لیزر در دندانپزشکی در ایالات متحده آمریکا و آمریکای شمالی ald، اروپا esola و در ایران نیز انجمن لیزری پزشکی ایران imla که چند سالی است تاسیس شده و یک شاخه دندانپزشکی هم دارد. هر چند انجمن های پزشکی دیگر گروه های کوچکی در زمینه لیزر دارند، اما به صورت متمرکز تنها «ایملا» به فعالیت های علمی و تحقیقاتی در زمینه لیزر پزشکی می پردازد. دانشکده های معتبر کشور اعم از فنی مهندسی و دندانپزشکی هم کمابیش فعالیت های تحقیقاتی روی بحث لیزر دارند. اگر به مجموعه فوق، سازمان انرژی اتمی را نیز بیفزایم، مجموعه ارگان هایی که در زمینه لیزر به صورت کاربردی و تحقیقاتی به فعالیت مشغولند، کامل تر خواهد شد.

بهره گیری از لیزر در درمان های دندانپزشکی طی سال های اخیر :

در حال حاضر تعداد اندکی دستگاه لیزر با کاربری درمانی در کشور وجود دارد. به عبارتی، این تکنولوژی در کشور هنوز همه گیر نشده است. تعداد دستگاه های لیزری که با کاربری درمانی در امر دندانپزشکی استفاده می شود، شاید به تعداد انگشتان دو دست هم نرسد. تعداد دندانپزشکانی که در زمینه لیزر توانایی کار را دارند، بسیار محدود هستند. البته تمهیداتی در مراکز تحقیقاتی دانشگاه ها اندیشیده شده تا با آموزش های دقیق و با رعایت استانداردهای جهانی به این تعداد، بر دانش و مهارت کافی آنان افزوده شود.
پس تبلیغاتی مبنی بر ترمیم دندان با لیزر که حتی در برخی روزنامه ها و مجلات شاهد هستیم، پایه علمی ندارد
اساسا عبارت ترمیم دندان با لیزر، چندان صحیح نیست. دندانپزشک می تواند دندان بیمار را با استفاده از لیزر تراش بدهد و در نهایت امر برای ترمیم دندان ها از «کامپوزیت» استفاده کند. کامپوزیت ها مواد همرنگ دندانی است که به منظور پر کردن دندان به کار می رود.
در حال حاضر با یک نور آبی رنگ که به منظور فعال کردن روند «پلی مریزاسون» پخت کامپوزیت به کار می رود، از این نور استفاده می شود. این نور آبی رنگ که از هالوژن ساطع می شود، لیزر نیست. البته ناگفته نماند، لیزرهایی نیز مثل لیزر آرگون آبی وجود دارند که توانایی انجام این عمل را با محاسن و معایب خود دارند و لیکن به لحاظ هزینه مقرون به صرفه نبوده و در حال حاضر بیشتر در امور تحقیقاتی از آنها استفاده می شود. در واقع عملا هیچ دستگاهی از این دست در کلینیک های دندانپزشکی وجود ندارد.

محاسن کاربردهای لیزر در دندان پزشکی :

در جراحی بافت نرم، لیزر مانند چاقو عمل می کند، اما نسبت به چاقو دارای مزیت هایی است. اول آنکه در مسیر برش، مکانیسم آن به گونه ای است که انعقاد مناسبی ایجاد می کند. این مسئله برای عده ای که مشکلات انعقادی دارند، یک مزیت محسوب می شود. همچنین با انعقاد حاصل شده، جراح دید بهتری نسبت به ناحیه جراحی پیدا می کند. دوم اینکه با بسته شدن عروق لنفاوی ورم و التهاب ناشی از جراحی نیز کمتر شده و در نهایت بیمار ناراحتی های متعاقب اعمال جراحی کمتری خواهد داشت. همچنین ترمیم ناحیه جراحی با سرعت بیشتری رخ خواهد داد. در ضمن با لیزر قادر هستیم، برش های بسیار ریز، دقیق و کنترل شده ای داشته باشیم. حتی می توان زمان برش را در حد چند میلیونیوم ثانیه در لیزرهای پالسی کاهش داد. این مزیت ها به جراحان کمک می کند، در جراحی های بافت های نرم دهانی که اگر در حد میکروسکوپی هم باشد، قدرت مانور بهتری داشته باشند. امکانی که هیچ چاقویی این فرصت را برای آنها مهیا نمی سازد. یکی از مشکلات دندانپزشکان کار با دو بافت نرم لثه و سخت استخوان و مینای دندان در داخل حفره دهان در مجاورت یکدیگر است. این دو بافت بر هم کنش یکسانی در برابر لیزر از خود نشان نمی دهند.
این مسئله پیچیدگی خاصی را برای تشخیص عمل کننده ایجاد کرده و اهمیت داشتن مهارت خاص و دانش انتخاب صحیح لیزر را بیش از پیش مطرح می سازد. در برداشت بافت سخت، مسائل به گونه ای دیگر است. وقتی فرز دندانپزشکی در تماس با بافت سخت دندانی، آن را برش می دهد، این برش ها فشاری را روی پالپ دندان محفظه ای که در مرکز دندان قرار گرفته و در آن عروق و عصب که مسئول زنده بودن دندان است قرار می گیرد وارد می کند. این فشارها و لرزش ها در بیمار احساس درد ایجاد می کند. بیشتر لیزرها بدون تماس، عمل کندگی را انجام می دهند. زمانی که لیزر جایگزین فرز شود، دندانپزشک قادر خواهد بود، بدون تماس و لرزش، بسیار ظریف و در کسر میلیونیوم ثانیه با حداقل درد عمل جراحی خود را انجام دهد.
از طرف دیگر، در زمان تراش دندان با فرز، براده های حاصل از تراش لایه اسمیر سبب کاهش قدرت چسبندگی یا باند مواد ترمیم هم رنگ دندان تراش خورده می شود. در حالی که در روش لیزر، این لایه ایجاد نمی شود و باعث بهبودی باند چسبیدن مواد به دندان می شود. همچنین چون ماهیت برداشت بافت پوسیده توسط لیزر به روشی غیر از تراش با فرزهای معمول دندانپزشکی است برهم کنش فوتوترمال و فوتوابلیشن بافت بیشتری از دندان حفظ خواهد شد. ضربه فرز همچنین سبب ایجاد ترک های بسیار ریز میکروسکوپی روی مینای دندان می شود که به هنگام بهره گیری از لیزر چنین ترک هایی نیز به حداقل ممکن می رسد. شاید بتوان گفت، با آمدن ایده درمان های با حداقل تهاجم که در علوم پزشکی به سرعت در حال رواج است، این ابزار بتواند، ما را به این منظور نزدیک تر کند.

سرعت عمل لیزر در زمان درمان چه قدر است ؟

لیزرهایی که دو تا سه سال پیش در این زمینه به کار می رفتند، کند بودند و سبب خستگی بیمار طی فرآیند درمان می شدند. اما با آمدن نسل جدید لیزرها، سرعت عمل دندانپزشکی که با لیزر کار می کند، افزایش یافته اند، البته این سرعت بستگی به مهارت دندانپزشک هم دارد. در یک جمع بندی کلی باید گفت، با قابلیت های روش لیزر، عوارض احتمالی در محل عمل کمتر شده و بهبودی سریع تر انجام می پذیرد. همچنین درمانگر با کنترل بیشتر و آسیب کمتری به هدف خود می رسد.

جراحی دندان با لیزر بدون درد است ؟

باید به این مسئله واقع بینانه نگاه کرد. چرا که درد یک فاکتور چند عاملی بوده و در افراد مختلف متاثر از عواملی چون جنس، سن و شرایط روحی است. این که گفته می شود، دندانپزشکی بی درد، حداقل در حال حاضر اغراق آمیز بوده و بهتر است، چنین عنوان شود که بر مبنای عواملی که قبلا به مواردی از آن اشاره شد، بیمار حداقل درد را متحمل خواهد شد.