توکسوپلاسموز

تعریف :

توکسوپلاسموز بیماری انگلی انسان و حیوان می باشد که عفونت اولیه آن ، بدون علایم بالینی است .شکل حاد بیماری ممکن است با تب و بزرگی غدد لنفاوی همراه باشد .علایم مغزی ، ذات الریه ، ابتلای عمومی ماهیچه ها و مرگ از نشانه های اشکال وخیم بیماری است که به ندرت دیده می شود .

عفونت اولیه مادران در ابتدای حاملگی ممکن است باعث ایجاد عفونت و مرگ جنین شود و یا اینکه منجر به ضایعات مغزی ، بزرگی و یا کوچکی جمجمه در نوزاد گردد ؛علایم فوق در هنگام تولد مشهود و یا در مدت کوتاهی بعد از تولد ، ظاهر می شود .

شکل شناسی (مرفولوژی )

انگل دارای اشکال مختلفی می باشد که عبارتند از :

1 ـ شکل آزاد : شکل آزاد انگل که در خون و لنف وجود دارد قوسی شکل است و سلولهای مختلف اکثر پستانداران (به جز گلبولهای قرمز بدون هسته )را مورد تهاجم قرار می دهد .

2 ـ کیست کاذب : به سلول هسته دار حاوی انگل ،کیست کاذب گویند .

3 ـ کیست نسجی : انگل پس از یکی دوباره تقسیمات داخل سلولی در سلولهای هسته دار ،به قسمت های مختلف بدن مثل چشم ، قلب ، ریه ، مغز ، عضلات و کبد می رود و در آنجا مستقر می شود و کیست نسجی (بافتی )را تشکیل می دهد .

4 ـ اووسیست : در نتیجه سیر جنسی انگل ـ که در روده گربه و گربه سانان ـ ایجاد می شود و از طریق مدفوع گربه و گربه سانان دفع می گردد .

چرخه‎ی زندگی انگل

الف ـ سیکل غیر جنسی :

انسان یا هر میزبان دیگری با خوردن اشکال اووسیستی از طریق سبزیجات ، خاک ، مواد غذایی آلوده با کیست نسجی به همراه گوشت و جگر و سایر نسوج گاو ، گوسفند ، خوک ، بز و پرنده آلوده می شود .در روده میزبان ، انگل به هر شکلی که وارد شده (اووسیست یا کیست نسجی )آزاد می شود و حداکثر پس از 6 ساعت از طریق عروق روده خود را وارد دستگاه گردش خون می کند ، دراین هنگام ارگانیسم فقط سلولهای هسته دار خون میزبان را انتخاب می کند و وارد سلول هسته دار میزبان می شود ،در سلولهای هسته دار شروع به تقسیم شدن می کند (انگل در این حالت به نام کیست کاذب نامیده می شود ). پس از تقسیمات ،کیست کاذب پاره می شود و مجدداً انگل ها آزاد می شوند و به سلول هسته دار دیگری حمله ور شده که پس از 2 بار تقسیم همراه با خون به طرف سایر قسمتهای بدن حرکت می کنند و در آنجا مستقر می گردند و منجر به تشکیل کیست نسجی (بافتی )می شوند .

ب ـ سیر جنسی :

گربه و گربه سانان با خوردن نسوج آلوده به کیست نسجی مبتلا می شوند .

در روده گربه کیست نسجی پاره و انگل آزاد می شود و به نسوج روده حمله می کند و درون سلولهای روده گربه قرار می گیرد و شروع به تقسیم کرده سپس سلولهای روده گربه را پاره می کند و خارج می شود ، بعضی از این سلولها تبدیل به سلول جنسی یا گامتوسیت می شوند .از ترکیب سلول جنسی نر با ماده ،سلول زایگوت یا تخم ، حاصل می شود که همراه مدفوع گربه به شکل اووسیست نارس به محیط بیرون دفع می گردد .در شرایط مساعد ( درجه حرارت و رطوبت )اووسیست ماهها و حتی یک سال زنده می ماند . گربه ها بعد از آلوده شدن از مدفوع خود اووسیست دفع می نمایند .

بیماری زایی

الف ـ فرم اکتسابی :

در حدود 70 تا 80 درصد موارد اکتسابی دارای عفونت بدون علایم می باشند و در حدود 20 درصد علایم از جمله تورم غدد لنفاوی به خصوص در ناحیه گردن ، غدد تحت فکی و بناگوشی ،تب ، سردرد و دردهای عضلانی مشاهده می شود .ضایعات چشمی نیز در این موارد مشاهده شده است .

ب ـ فرم مادرزادی :

چنانچه مادری در حین بارداری برای اولین بار به توکسوپلاسموز مبتلا شود احتمال ابتلای جنین نیز وجود دارد .

اگر ابتلای مادر در سه ماهه اول بارداری باشد در صورت عبور انگل از جفت و رسیدن به جنین در غالب موارد منجر به بروز عوارض وخیم یا سقط جنین خواهد شد .عوارضی نظیر عقب ماندگی ذهنی و روانی ،تشنج و ... از علایم مهم آن محسوب می شوند .

پیشگیری و کنترل

1 ـ عدم مصرف گوشت کبابی و نیم پزاحشایی پرندگان و پختن کامل غذاها و گوشت در درجه حرارت 60 درجه

2 ـ فریزر کردن (منجمد کردن )گوشت در برودت 18 ـ درجه سانتی گراد به مدت 10 روز
3 ـ معدوم ساختن مدفوع روزانه گربه ها و بچه گربه ها قبل از آنکه اووسیت های موجود در آن آلوده کننده شوند .مدفوع این حیوانات را می توان به طرف فاضلاب هدایت کرد ،سوزاند و یا عمیقاً هدایت کرد .لانه گربه ها را بایستی روزانه با آب جوش ضدعفونی کرد .
4 ـ اجتناب زنان باردار از تماس با گربه هایی که سابقه تغذیه آنها معلوم نیست ؛اجتناب این گونه زنان از کارهای باغبانی و یا پوشیدن دستکش و شستشوی دست بعد از انجام کار لازم است .
5 ـ شستشوی دستها پس از تماس با گوشت خام و یا باغبانی در محل هایی که احتمالاً آب آن محل آلوده به مدفوع گربه ها شده است .
6 ـ دور نگه داشتن غذاها از دسترس حیوانات به خصوص گربه .
7 ـ شستن دستها بعد از کار کردن ،به خصوص بعد از کار در مزرعه و باغ .
8 ـ شستن کامل و ضد عفونی سبزیها و میوه ها .
9 ـ خودداری از تماس با خون و وسایل پزشکی آلوده به خون .
10 ـ آزمایش کردن خون های اهدایی از نظر آلودگی به توکسوپلاسموز .