چگونه صورت مساله خجالت را پاک کنیم؟

بازگشت به زندگی

درباره او زیاد شنیده‌اید و دوست دارید به محض دیدنش سر حرف را باز کنید و او را بهتر بشناسید. نفس عمیقی می‌کشید و راه می‌افتید. وقتی به نزدیکی او می‌رسید ناگهان راهتان را کج کرده و حس می‌کنید دیگر نمی‌توانید راحت نفس بکشید. اصلا دیگر نمی‌دانید می‌خواستید چه بگویید؟! بنابراین قدم‌زنان دوباره به همان محل اولیه برمی‌گردید. خجالت می‌کشید و نمی‌دانید با این کمرویی لعنتی چه کار کنید. حالا باید چه کار کنید؟
داستان خجالت، تازه نیست اما شاید هنوز معنای دقیق آن را درک نکرده و با حالت‌های مشابه اشتباه بگیریم. خجالت همان حالت عاطفی اجتماعی است که احساسات، افکار و رفتار افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در اصل خجالت همان احساس ناراحتی، ترس، عصبی بودن و احساس ناامنی از بودن با دیگران است. آدم‌ها وقتی خجالت می‌کشند از صحبت کردن و یا تعامل با دیگران اجتناب می‌کنند چون از پاسخ احتمالی، نگران هستند. واکنش‌های فیزیکی هم بخشی از خجالت هستند: برافروختگی، لرزش، عدم توانایی در حرف زدن، تنفس کوتاه و تپش قلب، خجالت در بعضی شرایط اجتماعی مشخص بیشتر نمود پیدا می‌کند مثل اولین روز مدرسه، وقتی برای اولین بار فردی را ملاقات می‌کنید، قرار است با کسی صحبت کنید و یا در کلاس قرار است کنفرانس داشته باشید. به‌طور معمول نوجوانان و جوانان در شرایطی که مطمئن نیستند چه اتفاقی می‌افتد، دیگران چه واکنشی نشان می‌دهند و یا چند نفر متوجه آنها باشند احساس خجالت می‌کنند.

خجالت داریم تا خجالت

خجالت از فردی به فرد دیگر متفاوت است: خفیف، متوسط و یا بسیار شدید. در نوع خفیف و متوسط افرادی فقط در شرایطی خاص خجالت می‌کشند. در اوایل کار کمی ناراحتند اما به تدریج بهتر می‌شوند. اما در نوع بسیار شدید با گذر زمان این خجالت اولیه برطرف نمی‌شود بنابراین از بودن در اجتماع اجتناب کرده، دوست پیدا نمی‌کنند و اصلابه سراغ آدم‌ها و شرایط جدید نمی‌روند و این موضوع با اعتماد به نفس و عزت نفس آنها مداخله می‌کند.

عوامل موثر

خلق و خوی. بعضی آدم‌ها ذاتا خجالتی هستند همان‌طور که بعضی‌ها ذاتا عصبی، خوش‌اخلاق، آرام و یا هیجانی هستند. دانشمندان معتقدند خلق و خوی آدم‌ها تا حدی به وسیله ژن‌ها و از همان دوران جنینی والدین به ارث می‌رسد.
رفتارهای یاد گرفته شده: اگر فرد به‌طور طبیعی تمایل به خجالتی بودن داشته باشد تحت تاثیر رفتارهای یاد گرفته شده به خصوص از طرف افراد خانواده قرار می‌گیرد. اگر پدر و مادر بیش از حد محتاط و یا خجالتی باشند و از بودن در اجتماع احساس ناراحتی کنند رفتار آنها به کودک می‌آموزد که اجتماع محلی ناراحت‌کننده است به خصوص اگر کودک ذاتا هم خجالتی باشد.
تجربیات ناراحت‌کننده: اگر فردی که ذاتا خجالتی است بیش از اندازه در محیط‌های غیر آشنا و شرایط ناراحت‌کننده قرار بگیرد خجالت او بیشتر می‌شود. اذیت و آزار، مورد تعدی واقع شدن، بد رفتاری، مسخره کردن به وسیله دوستان، خواهر و برادر و یا سایر همکلاسی‌ها موجب ایجاد و یا تشدید خجالت می‌شود.

چه باید کرد؟

همه آدم‌های خجالتی می‌توانند بر این مشکل غلبه کنند. با تجربیات مثبت و جدیدی که به افراد مهارت‌های تازه‌ می‌دهد، می‌توان خجالت را برطرف کرد. برای نوجوان و جوان خجالتی، داشتن یک حامی که او را درک کرده و بپذیرد، واقعا مهم است که می‌تواند پدر و مادر، خواهر و برادر، بستگان، معلم یا مشاور مدرسه باشد. دوستان خوب و خانواده حمایت‌گر، کمک بزرگی به حساب می‌آیند. دوری از تجربیات مختلف نمی‌گذارد نوجوان و جوان راهکار رویارویی با شرایط مختلف را یاد بگیرد.

• یادگیری و تمرین مهارت‌های اجتماعی. آدم‌های خجالتی کمتر در اجتماع حضور پیدا می‌کنند. بنابراین اگر نوجوان خجالتی حتی تمایل همراهی با همسالان خودش را نداشته باشد نباید تعجب کرد. تمرین رفتارهای اجتماعی مثل برقراری تماس چشمی، زبان بدن، لبخند زدن، معرفی کردن، گپ زدن، سوال پرسیدن و دعوت از مردم به رفع حالت خجالت کمک می‌کند. به این ترتیب اعتماد به نفستان بیشتر می‌شود.

• از قبل برنامه‌ریزی کنید. تمام کارهایی را که قرار است در جمع انجام دهید از قبل فهرست کنید. با صدای بلند آن را تمرین کنید و حتی جلوی آینه این کار را انجام دهید. بعد در شرایط مورد نظر عینا پیاده کنید و اصلا از اینکه کامل اجرا نشود نترسید.

• بهترین دوست خودتان باشید. افراد خجالتی از اینکه دیگران درباره آنها چه قضاوتی دارند، نگرانند و چون همیشه منتظر قضاوت‌های منفی هستند دایم خودشان را سرزنش می‌کنند. این قضاوت‌های منفی را درباره خودتان بشناسید. از خودتان بپرسید آیا بهترین دوستتان را برای کاری مشابه مورد انتقاد قرار می‌دهید. اگر خیر پس با خودتان مثل بهترین دوستتان رفتار کنید. خودتان را با تمام نقایص قبول کنید.

• طوری عمل کنید انگار خجالتی نیستید. عجیب است؟ این تکنیکی است که به شما اطمینان‌خاطر بیشتری می‌دهد و این فرصت را فراهم کند که رفتارهای اجتماعی را کسب کنید که قبلا از آنها استفاده نمی‌کردید. به آدم‌هایی فکر کنید که رفتار اجتماعی آنها مورد تحسین و احترام است. خودتان را جای آنها گذاشته و همان‌طور رفتار کنید.

• قاطعیت بیشتری داشته باشید. خجالتی‌ها قاطعیت کمی دارند و این به دلیل نگرانی زیاد از واکنش دیگران است، بنابراین در زمانی که باید حرف بزنند ساکتند، تقاضای خود را مطرح نکرده و از حقشان دفاع نمی‌کنند. باید راهکارهایی را یاد بگیرید که روی پای خود ایستاده و با احترام به خود و دیگران درخواست‌هایتان را مطرح کنید.

• روی قدرت خودتان متمرکز شوید. در چه موردی بهترین هستید؟ چه مهارت‌هایی دارید که درباره آنها احساس خوبی پیدا می‌کنید؟ از خانواده و دوستان صمیمی‌تان بپرسید نقاط قوت شما چیست؟ وقتی در شرایطی احساس ناراحتی می‌کنید به این مهارت‌ها، قدرت و نقاط‌قوت فکر کنید.

• خودتان باشید چون بهترین هستید. ما نمی‌توانیم ماهیت درونی خودمان را تغییر دهیم. اگر همه آدم‌ها کامل و بی‌نقص بودند شبیه هم می‌شدند و زندگی چه کسالت‌بار می‌شد. فقط می‌توان رفتارهای جدیدی آموخت که در شرایط مختلف درست عمل کنیم.

• از اجتناب، اجتناب کنید! اگر داخل استخر شوید و ببینید آب بسیار سرد است چه می‌کنید؟ اگر فورا بیرون بپرید لذت شنا را از دست می‌دهید. اگر فردا پایتان را هم در آب استخر فرو نبرید که مبادا سرد باشد از شنا کردن اجتناب کرده‌اید.

• پس دوباره به استخر برگردید. چون اگر آب سرد باشد بعد از مدتی به آن عادت می‌کنید و این به خاطر گرم شدن آب نیست بلکه به دلیل ماهیت عادت کردن است. همین مساله درباره خجالت هم صدق می‌کند. اگر در شرایط ناراحت‌کننده بمانید و فرار نکنید، به آن عادت کرده و جا می‌افتید. اگر از مهارت‌های خود استفاده کنید، گرم گرفته و حسابی راه می‌افتید. صحبت کنید، بخندید، چیزی بگویید و نقاط‌قوت خود را به یاد بیاورید. این کار راحت نیست اما ارزش دارد چون موقعیت‌ها را از دست نداده و به آنچه لیاقت دارید می‌رسید.