شروع سرما و شیوع آنفلوآنزا

این روزها یکی از بیماری‌هایی که مردم درباره آن زیاد می‌پرسند موضوع آنفلوآنزا و راه‌های پیشگیری از این بیماری است. برخی نیز این بیماری را با سرماخوردگی اشتباه می‌گیرند. شما چقدر این بیماری را می‌شناسید؟

آنفلوآنزا بیماری ویروسی حاد دستگاه تنفس است که با تب، سردرد، درد عضلانی، عرق، آبریزش بینی، گلو درد و سرفه تظاهر می‌کند. سرفه اغلب شدید است و برای مدتی ادامه می‌یابد ولی سایر نشانه‌های بیماری بعد از 2 تا 7 روز خود به خود بهبود پیدا می‌کند. شناسایی بیماری معمولا بر اساس مشخصات اپیدمیولوژیک آن صورت گرفته و موارد تک گیر آن را فقط با کمک روش‌های آزمایشگاهی می‌توان تشخیص داد.

آنفلوآنزا در افراد مختلف ممکن است از سایر بیماری‌های ویروسی دستگاه تنفس قابل تشخیص نباشد. اشکال بالینی بیماری متفاوت بوده و ممکن است نشانه‌هایی مثل سرماخوردگی، برونشیت و پنومونی ویروسی را نشان دهد. اختلالات دستگاه گوارش (تهوع، استفراغ و اسهال) نیز بروز می‌کند ولی در کودکان ممکن است همراه با نشانه‌های ریوی باشد. در همه‌گیری آنفلوآنزا با سوش‌های ویروسی (A(H1N1 و B در حدود 25 درصد کودکان در مدرسه‌ها مبتلا به عوارض گوارشی گشته‌اند.

اپیدمیولوژی

آنفلوآنزا از نظر سرعت انتشار همه‌گیری‌ها، وسعت و تعداد مبتلایان و شدت عوارض آن حایز اهمیت است. در همه‌گیری‌های بزرگ شکل شدید یا کشنده بیماری بیشتر نزد سالمندان و افرادی که به دلیل عوارضی مزمن قلبی، ریوی، کلیوی، بیماری‌های متابولیک، کم خونی و یا نارسایی ایمنی ناتوان شده‌اند، مشاهده می‌شود.
آنفلوآنزا به اشکال جهان‌گیر، همه‌گیری‌های وسیع، کوچک، منطقه‌ای و تک گیر ایجاد می‌شود. در 100 سال گذشته جهانگیری‌های بیماری در سال‌های 1918، 1957 و 1968 اتفاق افتاده است. میزان حمله در همه‌گیری‌هایی که در اجتماعات بزرگ اتفاق می‌افتد معمولا بین 10 تا 20 درصد است، در حالی که در اجتماعات بسته مثل مدرسه‌های شبانه‌روزی و یا خانه‌های سالمندان به 50 درصد و بیشتر می‌رسد. همه‌گیری‌ها در مناطق معتدل بیشتر در زمستان و در نواحی گرمسیر بیشتر در ماه‌های بارانی سال اتفاق می‌افتد ولی این روند فصلی بروز همه‌گیری‌ها همواره ثابت نبوده و ممکن است موارد تک گیر و یا همه‌گیر بیماری در هر مکانی بدون ارتباط با فصل اتفاق افتد. گزارش نوترکیبی ویروسی بین سروتیپ‌های مختلف ویروس A در خوک و انسان، پرندگان وحشی و اهلی، اردک و بوقلمون داده شده است. ویروس‌های آنفلوآنزایی که جهان‌گیری‌های سال‌های 1918، 1957 و 1968 را به وجود آورده بودند دارای ژن‌های بسیار نزدیک به ژن ویروس آنفلوآنزای پرندگان بوده‌اند.

عامل عفونت

سه نوع ویروس آنفلوآنزای A، B، C شناخته شده است. آنفلوآنزای تیپ A با زیرگونه‌های (H1N1, H2N2, H3N2) توانسته است که همه‌گیری‌ها و جهانگیری‌های بیماری را ایجاد نماید. تیپ B با میزان کمتری، مسوول ایجاد همه‌گیری‌های منطقه‌ای و یا گسترده و تیپ C در ایجاد موارد تک‌گیر و همه‌گیری‌های کوچک موضعی نقش داشته است. زیرگونه‌های آنفلوآنزا A بر اساس خصوصیات آنتی‌ژنیک گلیکوپروتئین‌های سطحی آنها، هماگلوتنین (H) و نورآمینیداز (N) طبقه‌بندی می‌شوند. موتاسیون مکرر ژن‌های گلیکوپروتئین‌های سطحی ویروس‌های آنفلوآنزای A، B به ایجاد تیپ‌های گوناگون منجر می‌شود که بر اساس منطقه جغرافیایی، شماره کشت و سال جداشدن‌شان نامگذاری می‌شوند.
ایجاد زیرگونه‌های کاملا جدید آنتی‌ژن در فواصل نامنظم و تنها برای ویروس‌های آنفلوآنزای A اتفاق می‌افتد و همین تیپ‌های ویروسی جدید هستند که جهان‌گیری‌های بیماری را به وجود می‌آورند. این ویروس‌ها نتیجه ترکیب غیرقابل پیش‌بینی آنتی‌ژن‌های ویروس‌های آنفلوآنزای انسان با ویروس‌های آنفلوآنزای خوکی یا پرندگان می‌باشند. تغییرات نسبتا جزیی آنتی‌ژنی در ویروس‌های A و B به طور دایم همه‌گیری‌های مکرر و منطقه‌ای را ایجاد می‌کند و باعث می‌گردد که سالیانه ترکیب واکسن آنفلوآنزا عوض شود.

ترشح ویروس

ویروس را قبل از شروع بیماری (24 ساعت قبل) در ترشحات دستگاه تنفسی فرد آلوده می‌توان شناسایی نمود. به طور معمول ویروس بعد از 5 تا 10 روز در ترشحات ویروسی فرد آلوده قابل گزارش نیست.

مخزن

انسان مخزن اولیه ویروس‌های آنفلوآنزای انسانی است. حیوانات پستاندار مثل خوک و پرندگان احتمالا به عنوان مخازن سروتیپ‌های ویروسی جدید برای انسان به دلیل نوترکیبی ژنتیکی ویروس‌های انسانی و حیوانی عمل می‌کنند. یک زیرگونه جدید ویروس آنفلوآنزا با آنتی‌ژن جدید می‌تواند از طریق ابتلای افرادی که فاقد ایمنی نسبت به آن هستند باعث ایجاد نگرانی‌های زیادی گردد.

روش انتقال

مهم‌ترین راه انتقال ویروس در محیط‌های بسته پرجمعیت مثل اتوبوس از طریق هوا می‌باشد چون ویروس آنفلوآنزا ممکن است ساعت‌ها در شرایط سرد و رطوبت کم در محیط خارج زنده بماند. انتقال مستقیم ویروس از طریق ترشحات آلوده نیز می‌تواند صورت گیرد.

دوره نهفتگی

این مدت کوتاه بوده و معمولا بین یک تا سه روز است.

دوره واگیری

دفع ویروس احتمالا در بالغان بین 3 تا 5 روز بعد از بروز نشانه‌های بالینی بیماری و در کودکان تا هفت روز بعد از آن ادامه خواهد داشت.

حساسیت و مقاومت

وقتی که یک زیرگونه جدید ویروسی ظاهر می‌شود تمام کودکان و بالغان، غیر از آنهایی که هنگام بروز همه‌گیری قبلی با ویروسی مشابه از نظر آنتی‌ژنتیک و یا نزدیک به آن آلوده شده‌اند، حساس خواهند بود. مصونیت تنها در مقابل همان سوش ویروسی که بیماری را ایجاد کرده به وجود می‌آید ولی دوام و قوام آن بستگی به دفعات آلودگی قبلی دارد. تزریق واکسن، آنتی‌بادی مربوط به ویروس‌های موجود در آن واکسن را ایجاد نموده و اگر شخص واکسینه شده تماس با سروتیپ مشابه سروتیپ‌های موجود در واکسن را داشته باشد، این واکسن برای او جنبه یک تزریق یادآور را پیدا خواهد کرد. در همه‌گیری‌ها میزان حمله در گروه‌های سنی مختلف منعکس کننده میزان کسب ایمنی آنها در تماس‌های قبلی با سوش ویروسی مشابه است و به این دلیل در اغلب این همه‌گیری‌ها بیشترین میزان بروز را کودکان سن مدرسه دارند.

علایم بالینی

آنفلوآنزای بدون عارضه به طور مشخص با حمله ناگهانی علایم بعد از یک دوره کمون 1 تا 2 روزه شروع می‌شود. بسیاری از بیماران زمان شروع علایم را می‌توانند ذکر کنند. علایم عمومی غالب بوده و شامل تب، لرز، سردرد، درد عضلانی، بی‌حالی و بی‌اشتهایی می‌باشد. معمولا درد عضلانی یا سردرد بیشترین علامت مشکل ساز است و شدت آن مرتبط با اوج تب است. در کودکان درد عضلات ساق پا ممکن است به طور واضحی وجود داشته باشد. درد شدید در عضلات چشم می‌تواند با نگاه کردن به اطراف تشدید شود. علایم چشمی دیگر شامل ریزش اشک و سوزش چشم است. علایم عمومی معمولا به مدت سه روز باقی می‌مانند. علایم تنفسی شامل سرفه خشک، درد شدید گلو، انسداد و ترشح بینی است. همچنین خشونت صدا و خشکی یا ناراحتی گلو ممکن است وجود داشته باشد اما این علایم وقتی که علایم عمومی کمرنگ شوند، ظاهر شده و تا 3 تا 4 روز بعد از فروکش کردن تب باقی می‌مانند. سرفه اکثرا وجود داشته و از سخت‌ترین علایم بوده و ممکن است همراه با ناراحتی یا سوزش زیر جناق سینه باشد. بالغان مسن ممکن است فقط تب بالا، سستی و گیجی بدون شکایات تنفسی مشخص داشته باشند. به علاوه طیف گسترده‌ای از علایم در بالغان سالم وجود دارد. تب،‌ یافته بالینی بسیار مهمی است‌، تب معمولا به سرعت تا 8/37 تا 40 درجه سانتی‌گراد بالا رفته و اغلب به 41 درجه سانتی‌گراد می‌رسد و همراه با تشدید علایم عمومی است. تب معمولا مداوم بوده اما می‌تواند منقطع باشد. در روز دوم یا سوم بیماری افزایش درجه حرارت معمولا 5/0 تا 1 درجه کمتر از روز اول می‌باشد و به دنبال فروکش کردن تب، علایم عمومی کاهش می‌یابد. عموما دوره تب سه روز بوده اما ممکن است 4 تا 8 روز بعد از بین برود. در تعداد اندکی از بیماران، پیک دوم تب در روز 3 تا 4 اتفاق می‌افتد و به شکل منحنی تب دو مرحله‌ای است.
بیماری آنفلوآنزای نوع B ممکن است تا اندازه‌ای خفیف‌تر از بیماری آنفلوآنزای نوع A باشد. عفونت آنفلوآنزای نوع C وقتی که اتفاق می‌افتد به شکل سرماخوردگی بدون تب دیده می‌شود. در دو انتهای طیف سنی، تفاوت‌های فاحش در بروز آنفلوآنزا وجود دارد. خروسک همراه با عفونت ویروس آنفلوآنزا فقط در کودکان روی می‌دهد. در میان بالغان مسن، تب یافته بسیار شایع و ثابتی است، اگرچه شدت پاسخ به تب ممکن است کمتر از کودکان و بالغان جوان باشد. عوارض ریوی در بالغان مسن بسیار شایع‌تر از هر گروه سنی دیگری است.
بیماری آنفلوآنزای بدون عارضه به‌طور کلی یک بیماری خود محدودشونده است. بهبود به سرعت ایجاد می‌شود اما بسیاری از بیماران کاهش در قوای جسمانی یا انرژی را برای یک هفته یا بیشتر دارند.

عوارض آنفلوآنزا

• عوارض ریوی: تظاهرات ریوی همراه با آنفلوآنزا شامل پنومونی، کروپ، تشدید بیماری ریوی مزمن و تکرار درگیری ریوی می‌باشد.
• عوارض غیرریوی آنفلوآنزا: شامل میوزیت و میوگلوبینوری، عوارض قلبی، نشانگان شوک توکسیک، عوارض سیستم عصبی مرکزی، نشانگان ری (Reye) است.

تشخیص

جداسازی ویروس یا بررسی آنتی‌ژنی‌های ویروسی در ترشحات تنفسی در هنگام استقرار بیماری در مرحله حاد بهترین تکنیک تشخیصی می‌باشد. ویروس همچنین به وسیله نمونه‌های تهیه شده از سواب بینی، سواب گلو، شستشوی بینی یا نمونه‌های بینی و گلو به‌طور اولیه جدا می‌شود.
تست‌های سرولوژی برای تایید تشخیص گذشته نگر عفونت آنفلوآنزا به کار می‌روند (جهت انجام این تست‌ها احتیاج به دو نمونه یک نمونه دوران حاد بیماری و یک نمونه دوران نقاهت به فاصله 10 تا 20 روز می‌باشد).

پیشگیری

1. استفاده از واکسن
2. استفاده از داروهای ضدویروسی
3. رعایت اصول بهداشت فردی
4. جلوگیری از انتشار بیماری

واکسن آنفلوآنزا

واکسن آنفلوآنزا بیش از 60 سال است که در دسترس می‌باشد. تجربیات گسترده طی این مدت ایمنی و اثربخشی آن را به خوبی توصیف نموده است. در جمعیتی که در معرض خطر عوارض شدید بیماری است اثر واکسیناسیون در کاهش بستری شدن و مرگ بیماران شناخته شده است.
آنتی‌بادی تولید شده در بدن در مقابل یک نوع یا زیرگونه آنفلوآنزا در مقابل سایر انواع و زیرگونه‌ها اثر محافظتی ندارد و واکسن سالیانه بر اساس سوش‌های غالب شناخته شده همان سال (سه نوع زیرگونه وسوش شایع در همان سال) تهیه می‌گردد و بنابراین ذخیره واکسن برای چند سال، علمی و منطقی نمی‌باشد.
تهیه واکسن سالیانه محدود بوده و در همه نقاط دنیا به یک اندازه در دسترس نمی‌باشد. دو نوع واکسن شامل ویروس‌های کشته شده یا غیرفعال و ویروس‌های زنده ضعیف شده در دسترس می‌باشد.
واکسن‌هایی که به خوبی با سوش‌های شایع هماهنگی داشته باشند، در افراد سالم 70 تا 90 درصد در پیشگیری از بیماری موثر می‌باشند. همچنین موارد بستری ناشی از آنفلوآنزا را تا 50 درصد کاهش می‌دهد.

زمان ایده‌آل برای واکسیناسیون در نیمکره شمالی از شهریور تا نیمه مهر می‌باشد و در نیمکره جنوبی از نیمه خرداد تا نیمه مهر است. به طور متوسط حدود دو هفته طول می‌کشد تا پاسخ محافظتی آنتی‌بادی پس از واکسیناسیون در بدن حاصل شود.

چگونه آنفلوآنزا را از سرماخوردگی افتراق بدهیم؟
علایم بالینی	آنفلوآنزا	سرماخوردگی
علایم پیش درآمد	ندارد	یک روز یا بیشتر
شروع	ناگهانی	تدریجی
تب	3/38 تا 39 درجه سانتی گراد	در بالغان نادر
سردرد	ممکن است شدید باشد	سردرد نادر
درد عضلانی	معمولا وجود دارد و اغلب شدید	متوسط
خستگی مفرط	معمولا وجود دارد	هرگز
خستگی/ضعف	ممکن است بیشتر از دو هفته باشد	متوسط
ناراحتی گلو	شایع	گاهی/ اغلب
عطسه	گاهگاهی	معمولا وجود دارد
التهاب بینی	گاهگاهی	معمولا وجود دارد
سرفه	معمولا وجود دارد و خشک	متوسطو منقطع/ مزاحم

واکسن آنفلوآنزا توصیه می‌شود به:

1- بیماران ضعیف و ناتوان.
2- سالمندان (افراد بالای 60 سال).
3- ساکنان آسایشگاه‌ها و کارکنان آن.
4- بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن (ریوی، قلبی عروقی، کلیوی و متابولیک) و کودکان و نوجوانان شش ماهه تا 18 ساله‌ای که تحت درمان طولانی‌مدت با آسپرین می‌باشند.
5- کارکنان حرفه‌های پزشکی و بهداشتی، نیروهای نظامی و امنیتی و ماموران آتش‌نشانی.
6- خانم‌های بارداری که سه ماهه دوم و سوم بارداری آنان مقارن با فصل شیوع آنفلوآنزا می‌باشد.
7- در افراد سالم کمتر از 60 ساله‌ای که تمایل دارند داوطلبانه واکسینه شوند.
طی مراقبت در منزل (home care) جهت مراقبان و سایر اعضای خانواده بیمارانی که جزو گروه‌های در معرض خطر به حساب می‌آیند.