روشهای استعمال و مصرف دارو (قسمت اول)

اکثر داروها برای آنکه به محل تأثیرگذاری برسند باید وارد جریان خون شوند . روش مصرف یک دارو، مسیری را که باید طی کند تا به خون وارد شود و سرعت جذب آن را تعیین می کند . معمولاً سه راه برای رسیدن دارو به خون وجود دارد :‌ راه دهان یا مقعد ، تزریق و استنشاق . داروهایی که در پوست کاشته می شوند یا در برچسب های پوستی قرار می گیرند نیز وارد جریان خون می شوند .
اگر ورود مقدار زیاد دارو به جریان خون لازم و مطلوب نباشد می توان آنرا بطور موضعی بکار برد . بطوری که اثر آن اصولاً به محل اختلال مثل سطح پوست یا غشاء های مخاطی ( غشاء های بینی ، چشم ، گوش ، واژن) محدود می شود .

بیشتر داروهای استنشاقی نیز اثر موضعی بر مجرای تنفسی دارند .
بیشتر اوقات یک داروی خاص می تواند در اشکال مختلف موجود باشد ، بسیاری از داروها به صورت قرص و مایعات قابل تزریق در دسترس اند که انتخاب هر کدام از آنها به عواملی چند از جمله شدت بیماری ، فوریت و نوع نیاز به دارو ، ارگان هدف و میزان سلامتی عمومی بیمار به خصوص توانایی بلع او بستگی دارد .

مصرف از راه دهان

رایج ترین شکل مصرف دارو از راه دهان است . اکثر داروهایی که از راه دهان مصرف می شوند از طریق جدار روده وارد جریان خون می گردند . سرعت جذب دارو و مقدار داروی فعال برای استفاده به عواملی چند از جمله شکل دارو (‌ قرص ، مایع و غیره ) و اینکه با غذا ، یا معده خالی مصرف شود و غیره بستگی دارد . اگر دارو با معده خالی مصرف شود ( مثلاً قبل از غذاخوردن ) می تواند سریعتر از دارویی که با معده پر مصرف می شود اثر بکند . برخی داروها مثل آنتی اسیدها که اسیدیته معده را خنثی می کنند از راه دهان مصرف می شوند تا مستقیماً بر معده یا جهاز هاضمه اثر بگذارند .

قرصهای زیر زبانی

بعضی قرصها را نباید بلعید بلکه زیر زبان قرار می گیرند تا سریعاً از طریق پوشش دهان که سرشار از رگهای خونی است وارد جریان خون بشوند . قرصهای دهانی و نیز قرصهای زیرزبانی هر دو به این روش عمل میکنند با این تفاوت که قرصهای زیرزبانی را در زیر زبان و قرصهای دهانی را در فضای بین گونه و دندان قرار میدهند .

داروها چگونه در بدن سیر میکنند

اکثر داروهایی را که از راه دهان مصرف می شوند از دیواره معده وارد جریان خون می گردند . سپس عروق خونی تغذیه کننده روده ، داروی مزبور را به کبد حمل می کند تا در آنجا به شکل قابل استفاده برای بدن تبدیل گردند . دارو ( یا محصول تجزیه شده آن ) وارد گردش عمومی خون شده و در سرتاسر بدن به گردش درمی آید .
برخی از داروها سریعاً از طریق کلیه ها دفع می شوند . برخی از داروهای نامحلول نمی توانند از روده جذب شوند و بدون هیچگونه تغییری از مجرای گوارشی می گذرند این دسته از داروها برای درمان اختلالات روده ای مفیدند .

استعمال از راه مقعد

یک سری داروها به شکل شیاف هستند و با قرار دادن آنها در رکتوم ( راست روده ) قابل استعمال می باشند . تا در آنجا وارد جریان خون شوند . این روش را می توان برای داروهایی که ورود آنها به معده بر اثر اسید یا ترشحات معدی باعث تخریب می شود بکار برد . همچنین برای افرادی تجویز می شود . که قادر نیستند از راه دهان دارو بخورند مثل کسانی که دچار استفراغ و تهوع شدید هستند . این داروها را میتوان برای تأثیر گذاری موضعی در داخل مقعد به صورت شیاف ( برای تسکین بواسیر ) نیز تجویز کرد .

استنشاق

به منظور تأثیر عمومی یا موضعی ، می توان داروها را به طریقه استنشاق استعمال کرد . گازهای بیهوش کننده از راه استنشاق استعمال می شوند تا از راه ریه ها وارد جریان خون شوند و اثر کلی بریدن بویژه مغز اعمال کنند . گشادکننده های برونش برای درمان انواع آسم ، آمفیزم و برونشیت نمونه ای عمومی از داروهای استنشاقی با تأثیر مستقیم بر دستگاه تنفس هستند اگر چه برخی از این داروها وارد جریان خون نیز می شوند .

استعمال از راه تزریق

برای تأثیر کلی می توان دارو را تزریق کرد . یک دلیل برای تزریق پاسخ سریع است . در شرایط زیر باید به تزریق متوسل شد : عدم تحمل شخص به داروی خوراکی ، تجزیه شدن دارو بر اثر اسید معده ، عدم جذب دارو از طریق جدار روده ، تزریق دارو ، اثر موضعی نیز دارد مثل التیام دادن درد آرتریت ( التهاب مفصل) .

انواع اصلی تزریق عبارتند از : درون عضله ، درون ورید ( یا داخل رگ ) ، زیرجلدی که در تصویر مشاهده می کنید . نوع تزریق به ماهیت دارو و شرایط درمان بستگی دارد .

تزریق داخل رگی ( داخل وریدی (IV) )

دارو مستقیماً به ورید تزریق می شود و لذا مستقیماً ‌داخل خون می گردد .
دارو از این طریق سریعتر از سایر تزریق ها جذب می شود .

تزریق زیر جلدی

دارو مستقیماً به زیرسطح پوست تزریق می شود .

تزریق عضلانی

دارو در عضله ( معمولاً عضله ران ،‌بازو و یا کفل) تزریق می شود .

نکات لازم در هنگام تزریق زیرجلدی و داخل عضلانی

۱ - انتخاب سرسوزن از لحاظ طول و اندازه آن مناسب بیمار و دارو تزریقی باشد .
۲ - برای تزریق زیرجلدی پوست را در محل تزریق گرفته و سرسوزن را با زاویه ۴۵ درجه زیرجلد داخل کنید .
۳ - برای تزریق عضلانی ، پوست محل تزریق را کشیده و تزریق کنید .
اگر بیمار خیلی لاغر است قسمتی از عضله را گرفته بطوریکه یک توده کوچک عضلانی تشکیل شود .
۴ - تمام طول سوزن را در نسج داخل نکنید و حدود ۲ میلی متر را بیرون نگه دارید تا در صورت شکستن بتوان آن را از نسج بیرون کشید .
۵ - پس از داخل کردن ، پیستون را قدری خارج کشیده تا اگر داخل رگ رفته باشد خون به داخل کشیده شود دراین صورت باید داروی تزریقی را از نو در محل دیگری تزریق نمود .
۶ - محل تزریق را ماساژ دهید تا جریان خود افزایش یابد و جذب دارو بهتر صورت گیرد . در مورد داروهایی که باید با تأخیر جذب شود و ( پنی سیلین پروکائین ) ماساژ دادن قدغن است .

ادامه دارد . . .