احتمال شیوع وبا در ایران چقدر است؟

دبیر کل سازمان ملل در دیدار خود از پاکستان می گوید از عمق و گستردگی فاجعه سیل زدگی شوکه شده است. رئیس پلیس زابل هم می گوید در این شهر، نزدیک به 5 هزار نفر مهاجر غیر قانونی شناسایی شده و به کشور خود برگشت داده شده اند. اما نکته ای که در اخبار تبعات سیل پاکستان مخفی می ماند، پیامدهای زیانباری است که تهدیدی برای سلامت همسایگان پاکستان از جمله ایران، شمرده می شود.

"وبا در پاکستان شایع شده است." این چیزی است که سازمان ملل می گوید. اجساد ده ها هزار انسان و میلیونها حیوان که در سیل اخیر این کشور به زیر آب رفته اند، اکنون در حال پوسیدن است و یکی از عوارض آن، بالا رفتن تعداد اشخاصی است که هر روز از این بیماری فوت می کنند. دبیر کل سازمان ملل در دیدار خود از پاکستان می گوید از عمق و گستردگی فاجعه سیل زدگی شوکه شده است. رئیس پلیس زابل هم می گوید در این شهر، نزدیک به 5 هزار نفر مهاجر غیر قانونی شناسایی شده و به کشور خود برگشت داده شده اند. اما نکته ای که در اخبار تبعات سیل پاکستان مخفی می ماند، پیامدهای زیانباری است که تهدیدی برای سلامت همسایگان پاکستان از جمله ایران، شمرده می شود.

اپیدمی در راه است

در پاکستان، اپیدمی وبا مشاهده شده است. به گزارش آسوشیتدپرس بیش از 500 هزار نفر از سیل زدگان پاکستانی از کشور گریخته اند و نزدیک به 40 هزار نفر نیز به دلیل مصرف آب آلوده دچار اسهال و بیماریهای شدید گوارشی شده اند که می تواند مقدمه ای برای ابتلا به وبا باشد. این در حالی است که مقامات بهداشتی سازمان ملل گزارش داده اند شیوع وبا در دهکده اسوات در شمال غرب پاکستان مشاهده شده و طی آن کودکان زیادی از این بیماری واگیردار و کشنده مرده اند.

آمار بدبختیهای پاکستانیها انگار تمامی ندارد. زیرا با وجود کمکهای بشردوستانه سازمان ملل متحد و سایر کشورهای جهان، نزدیک به 6 میلیون نفر از پاکستانیهای سیل زده، دچار گرسنگی مفرط هستند و دسترسی به غذای کافی و آب سالم ندارد. به عبارت دیگر، جامعه گسترده چند ده میلیونی سیل زده در پاکستان، مستقیما در معرض همه گیری وبا قرار گرفته اند. اکنون سئوال اینجا مطرح می شود که آیا با وجود فرار 500 هزار پاکستانی از این کشور به سایر ممالک همسایه و دستگیری نزدیک به 5 هزار نفر از این اشخاص در تنها یک شهر ایران (زابل) و شیوع وبا و سایر بیماریهای عفونی دستگاه گوارشی، باید منتظر یک همه گیری دیگر در کشور باشیم؟

مرزها همچنان بازند

دکتر عمادی، متخصص بیماریهای عفونی درباره احتمال شیوع وبا به "خبر آنلاین" می گوید: "احتمال اپیدمی وبا در ایران خیلی زیاد است، با توجه به اینکه ایران به دلیل گرما و خشکی امردادماه، مستعد پذیرفتن این بیماری است، همه گیریهای قبلی درست در انتهای امرداد و ابتدای شهریور به وجود می آمد، یعنی همین روزهایی که در آن هستیم. این احتمال در استانهای همجوار از جمله سیستان و بلوچستان بیشتر از مناطق دیگر است."

با وجودی که هشدارهای پزشکان درباره احتمال قریب الوقوع آلودگی وبا در کشور، از دور و نزدیک به گوش می رسد، ظاهرا تاکنون مقامات محلی، اقدام در خوری را برای کنترل و انسداد مرزهای مشترک با پاکستان انجام نداده اند.

در همین رابطه معاون دانشگاه علوم پزشکی زاهدان گفته است: " ترددهای غیرمجاز از مرز به دلیل اقدامات امنیتی که از قبل در این مناطق صورت می گیرد، ضعیف ارزیابی می شود. " به گفته وی به مراکز بهداشتی همجوار با مرز ابلاغ شده در صورت لزوم کانونهای تجمع این افراد (پاکستانیهای سیل زده) را شناسایی و نمونه‌ برداری از موارد مشکوک و اقدامات درمانی و بهداشتی لازم برای پیشگیری از گسترش بیماریها را در دستور کار خود قرار دهند.

بنا به اظهارات دکتر سیدمهدی طباطبایی، با توجه به مرز طولانی موجود بین کشورمان و کشور سیل‌زده پاکستان و احتمال نفوذ سیل به مناطق جنوبی این کشور که هم مرز با ایران است، ستادی برای مقابله با نفوذ احتمالی بیماریهای عفونی و انگلی ناشی از این سیل به کشورمان در دانشگاه علوم پزشکی زاهدان تشکیل شده است و مراکز بهداشتی حاشیه مرز نیز از نظر تجهیزات، دپوی داروی مورد نیاز، مواد گندزدا و امکانات آزمایشگاهی مقابله با بیماریها در آمادگی کامل به سر می‌برند.

ولی این تنها بخشی از اقداماتی است که باید انجام گیرد. دکتر عمادی متخصص عفونی به خبر آنلاین توضیح می دهد: "واقعیت این است که در چنین شرایط حادی، مرزها را باید بسته نگه داشت. البته من از لحاظ پزشکی سخن می گویم و از ابعاد دیگر، تخصصی ندارم. ولی رفت و آمدها باید به حداقل برسد تا احتمال شیوع کمتر شود."

با وجود این اظهارات، عبدالعزیز جمشید زهی، یکی از نمایندگان استان سیستان و بلوچستان به خبر آنلاین می گوید: "با توجه به اینکه پاکستان دچار حادثه سیل شده و وبا از پیامدهای طبیعی این قبیل حوادث است، طبیعی است اپیدمی سراسری وبا در آن کشور به وجود بیاید. با این همه، نزدیکی فرهنگی و قومی زیادی بین بلوچستان ایران و پاکستان وجود دارد و به خاطر همین قرابتها، احتمال ورود موارد آلوده به وبا وجود دارد. استاندار اعلام کرده اند که ستاد حوادث غیر مترقبه آمادگی داشته باشد و شورای بهداشت استان نیز بر اساس دستور استاندار به حال آماده باش درآمده اند."

به گفته وی، احتمال تشکیل قرنطینه مرزی وجود دارد، ولی تاکنون موردی از شیوع وبا در پاکستان گزارش نشده است. وی که تجربه 5 سال پیش همه گیری وبا در بلوچستان را به خاطر دارد، می افزاید: "در سال 84 نیز وبا ابتدا در قم گزارش شد و استان ما، یازدهمین استان آلوده اعلام شد. با این همه، ما آمادگی مقابله با این بیماری را داریم و با هشدارهای لازم، مردم را نیز آگاه کرده ایم."

این سخنان، در عمل بدل به کارهایی شده که دانشگاه علوم پزشکی زاهدان انجام داده است. به گفته دکتر طباطبایی، معاون این دانشگاه مراکز بهداشتی حاشیه مرز از نظر تجهیزات، دپوی داروی مورد نیاز، مواد گندزدا و امکانات آزمایشگاهی مقابله با بیماریها تجهیز شده اند و نمونه‌ گیری از موارد مشکوک انسانی در مرزها و منابع آب این مناطق ادامه دارد.

همچنین شنیده ها حاکی از دستور اکید استاندار برای کلرزنی منابع آب منطقه نوار مرزی و سایر مناطق همجوار است. برخی از ماموران مرزی می گویند مرخصیهای آنها به دلیل چیزی که "آمادگی کامل جهت مقابله با عوارض ناشی از سیل پاکستان و نفوذ آن به ایران" عنوان شده، کاملا لغو شده و فعلا در حال آماده باش به سر می برند.

همچنین طبق اعلام دانشگاه علوم پزشکی زاهدان از روز سه شنبه گذشته، در نقاط صفر مرزی، پرسنل لازم برای کنترل و نظارت بر امور نمونه ‌برداری از موارد مشکوک و انجام اقدامات درمانی لازم مستقر شده‌اند.

با این همه، این اقدامات کافی به نظر نمی رسند زیرا همه گیری وبا در ایران، قرنهاست تلفات می گیرد. آخرین این همه گیریهای گسترده در سال 1378 اتفاق افتاد که گفته می شود طی آن ده ها هزار نفر آلوده شدند و تعدادی از مرده اند.

آخرین غافلگیری وبا

تابستان سال 1384 برای بسیاری از پزشکان متخصص داخلی، عفونی و بیماریهای واگیر، فصل وحشتناکی بود. علاوه بر تهدید دائم تب خونریزی دهنده کریمه کنگو، ناگهان همه گیری وبا در برخی از شهرهای کشور خصوصا در مناطق گرم، آنها را دچار مشکلات زیادی کرد. با وجودی که تنها نزدیک به 500 مورد ابتلا به وبا در تهران، کرج، قم و استانهای کرمان و سیستان و بلوچستان مشاهده شد، ولی آمار فوت شدگان ایرانی این بیماری به تعداد انگشتان دو دست نرسید. با این حال، بسیاری از منتقدان سیاستهای وزارت بهداشت، مسئولان بلندپایه این نهاد حکومتی را متهم کردند هشدارهای مختلف سازمانهای بهداشتی جهانی را درباره شیوع وبا در ایران، جدی نگرفته اند. منتقدان گفتند WHO بارها درباره شیوع وبا در افغانستان و احتمال همه گیری این بیماری در ایران، هشدار داده است، ولی مقامات وزارت بهداشت با پشت گوش انداختن این اخطارها، باعث شده اند علاوه بر ضرر و زیان فراوان فعالان بخش کشاورزی و سبزیکاری، جان ایرانیان به خطر بیفتد.

البته وزارت بهداشت، پس از پایان فصل گرما که احتمال شیوع وبا به حداقل رسیده بود با صدور اطلاعیه ای، اقدامات پیشگیرانه انجام شده را به صورت مشروح اعلام کرد، با این حال، روزهای پر تب و تابی که رسانه ها و خصوصا روزنامه ها از مردم می خواستند سبزی مصرف نکنند، در خاطر بسیاری از خانواده ها مانده است.

اپیدمی قبلی مربوط به 15 سال پیش بود که در آن، وبا نزدیک به 10 هزار تن از هموطنان را آلود و بسیاری از آنها را به گورستان فرستاد. با این حال، امروز، انگار تاریخ در حال تکرار شدن است. چون باز هم سازمان بهداشت جهانی، هشدارهای خود را درباره شیوع وبا و احتمال همه گیری در کشورهای همسایه پاکستان اعلام کرده و تاکنون هیچ اقدامی جدی از سوی مقامات بهداشتی ایران، صورت نگرفته است.

بلایی به نام وبا

وبا چیست؟ سازمان بهداشت جهانی در تعریف این بیماری می گوید: وبا یک عفونت شدید روده‌ای و ناشی از هضم آب یا غذای آلوده به باکتری وبا است. این عفونت می‌تواند سبب از دست رفتن شدید آب بدن شود و در صورت عدم درمان به مرگ منجر می‌شود. نکته قابل توجه این است که در شرایط سیل، احتمال شیوع وبا تشدید می‌شود.

به گفته دکتر عمادی، متخصص عفونی، آلودگى با میکروب وبا در نتیجه نوشیدن آب‌هاى آلوده یا خوردن غذاهاى خام یا نیمه‌خام مثل سبزیجات یا ماهى به وجود مى‌آید.

این پزشک متخصص بر این اعتقاد است که مهمترین علایم بیمارى وبا شامل اسهال، دل پیچه، تهوع، استفراغ و کم آبى بدن است گرچه ممکن است علائم بیمارى خفیف باشد اما پنج درصد افراد مبتلا دچار بیمارى شدید مى‌شوند که با اسهال آبکى شدید، استفراغ و گرفتگى عضلات ساق پا همراه است.

آنطور که در متون پزشکی نوشته شده وبا یک بیماری حاد اسهالى است که به علت عفونت روده‌ها با باکتری به نام «ویبریو کلرا» به وجود مى‌آید و اپیدمی آن در ایران معمولا با گرم شدن هوا و شدت فعالیت عامل بیماری وبا بیشتر می شود.

مطالعات نشان می دهد شکل همه گیری وبا در ایران عمدما در محدوده ی زمانی اواسط تابستان تا پایان مهر ماه و آبان شیوع بیشتری دارد که البته بسته به مناطق گرمسیری در کشور ممکن است محدوده زمانی شیوع بیماری بیشتر باشد.

علاوه بر این، گفته می شود بیماری وبا شاخص ترین بیماری از گروه بیماری های منتقله از طریق آب و غذا می باشد که به دلیل قابلیت بالای میکروب در ایجاد همه گیری (اپیدمی) و قابلیت سرایت به دیگران ، در کنار خطرات مرگ و میری ( که می تواند به دلیل از دست دادن آب و مایعات بدن داشته باشد) از اهمیت خیلی ویژه ای برخوردار است.

متخصصان و پزشکان بر این اعتقادند که گرچه وبا می تواند مرگبار باشد اما پیشگیرى از آن بسیار آسان بوده و با کمی توجه و دقت، در صورت وجود تسهیلات بهداشتى و آب لوله کشى سالم اصولاً وبا تهدید عمده اى محسوب نمی شود.

از لحاظ پزشکی، عامل بیماری معمولا به دنبال مصرف آب آشامیدنی آلوده، استفاده از مواد غذایی در معرض فساد، استفاده از سبزیجات ضدعفونی نشده و همچنین مصرف یخ های غیر بهداشتی می تواند به انسان منتقل شود و در محدوده ی زمانی یک تا سه روز ( که معمولا دوره ی نهفتگی این بیماری است ) در بدن تکثیر پیدا کند.