آنها که از رمضان عذرخواهی می کنند
ماه مبارک رمضان شروع شده و این در حالی است که خیلی‌ها به دلیل ابتلا به نوعی بیماری زمینه‌ای بر این گمانند که نمی‌توانند از این ماه بهره کافی را ببرند. بر کسی پوشیده نیست که روزه‌داری تا چه حد برای سلامت جسمی و روحی افراد می‌تواند مفید باشد، اما این گروه از بیماران که دغدغه بیماریشان را دارند چطور؟ آیا آنها باید تنها به دلیل خوردن برخی داروها طبق دستور پزشک با روزه‌داری وداعی تلخ داشته باشند یا نه با قدری برنامه‌ریزی علمی و نوعی آماده‌سازی و رعایت برخی دستورات پزشکی این عزیزان هم می‌توانند از فیض روزه‌داری بهره‌مند شوند.
مشکلات پیش روی بیماران دیابتی
بیش از 5 میلیون مبتلا به بیماری دیابت که البته هر سال به تعداد آنها افزوده هم می‌شود کسانی هستند که همه ساله با فرارسیدن این ماه عزیز از ترس بیماری خود نمی‌توانند روزه بگیرند و تنها روزهای رمضان را می‌شمارند و خون دل می‌خورند، اما علم پزشکی این روزها اینقدر پیشرفت کرده که بتواند راهکاری هم برای این عزیزان در طول این یک ماه بیندیشد. آنچه همه پزشکان و بیماران را از دیابت می‌ترساند، در حقیقت عوارض این بیماری است که ساده‌ترین آنها به هم خوردن تعادل قند خون این افراد است، ازاین‌رو پزشکان بر این عقیده‌اند که بیماران دیابتی میبایست با نوعی برنامه‌ریزی دقیق اقدام به روزه‌داری کنند و عدم کنترل مناسب در این خصوص عواقب خطرناکی را برایشان در پی دارد.
اما داشتن برنامه‌ریزی برای دیابتی‌ها چه مفهومی دارد؟ طبیعتا تمام بیماران دیابتی از یک چیز رنج می‌برند و آن هم بالا بودن قند خون در این افراد است، اما این بیماران خود نیز به 2 دسته تقسیم می‌شوند که از منظر این تقسیم‌بندی هم کنترل و هم درمان آنها با هم متفاوت است.
دسته اول بیمارانی هستند که از دیابت نوع یک رنج می‌برند و این به آن معناست که در این بیماری ـ که به آن دیابت وابسته به انسولین نیز می‌گویند ـ انسولین در بدن یا تولید نمی‌شود یا به مقدار ناچیز تولید می‌شود.
در این افراد سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس تخریب شده‌اند و انسولین تولید نمی‌کنند. این افراد سریعا دچار علائم دیابت شده که از جمله شایع‌ترین این علائم می‌توان به پرنوشی، پرادراری و کاهش وزن اشاره کرد و اینقدر علائم بیماری پر سروصدا هستند که بیماری بسرعت تشخیص داده می‌شود.
دیابت تیپ 2 یا دیابت غیروابسته به انسولین، نوع دوم این بیماری است که در این افراد سلول‌های بدن پاسخ‌دهی خود را به انسولین از دست می‌دهند و در حقیقت گلوکز خون مصرف نمی‌شود. این نوع دیابت که 95 درصد مبتلایان را به خود اختصاص می‌دهد، افرادی هستند که با مصرف قرص‌های کاهنده قند خون سعی دارند قند خود را در حد طبیعی حفظ کنند.
دیابتی‌هایی که قرص می‌خورند
مهم‌ترین دغدغه‌ای که بیماران دیابتی دارند، این است که اولا آیا می‌توانند روزه بگیرند و دوما اگر روزه بگیرند، تکلیفشان با داروهایی که میبایست چندین بار در روز میل کنند، چیست؟ اساسا پزشکان بر این عقیده‌اند که یک بیمار دیابتی باید مواردی را رعایت کند و در صورت رعایت این اصول است که می‌توانند طعم شیرین روزه‌داری را بچشند.
از دید پزشکان در صورتی که شما غیراز دیابت، بیماری زمینه‌ای دیگری نداشته باشید، اگر قند خونتان در حالت ناشتا کمتر از 160 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باشد و اخیرا هم تجربه‌ای از افت شدید قند خون نداشته باشید، میتوانید با رعایت نکات تغذیه‌ای روزه بگیرید.
مهم‌ترین اصل این است که شما قبل از ایام روزه‌داری، قندتان با دارودرمانی تحت کنترل است یا خیر؟ از دید پزشکان در صورتی که شما غیر از دیابت بیماری زمینه‌ای دیگری نداشته باشید، اگر قند خونتان در حالت ناشتا کمتر از 160 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باشد و اخیرا هم تجربه‌ای از افت شدید قند خون نداشته باشید، میتوانید با رعایت نکات تغذیه‌ای روزه بگیرید.
در ضمن در ایام روزه‌داری حداقل در چند روز اول میبایست اصول مهمی در مورد شما صادق باشد در غیر این صورت حتی به‌رغم پایین بودن قند خون کمتر از 160 باز هم روزه‌داری برای شما مناسب نیست.
از جمله این اصول می‌توان به میزان قند خون قبل از سحر اشاره کرد که میبایست حداکثر 120میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باشد. 2 ساعت بعد از خوردن سحری هم قند خون باید حداکثر 160 میلی‌گرم باشد. در ادامه بین ساعت 13 تا 15 قند خون باید کمتر از 70 میلی‌گرم باشد و قبل از افطار حداکثر قند خون شما نباید بیشتر از 120 میلی‌گرم باشد. در نهایت 2 ساعت بعد از افطار هم نباید قند خون بیشتر از 160 میلی‌گرم شود.
از بین این موارد قند خون ناشتا و پس از افطار از اهمیت زیادی برخوردار است و حتی برخی پزشکان قند خون 2 ساعت پس از سحری را نیز با اهمیت می‌دانند و پس از چند روز اگر موارد فوق طبیعی باشد، حجم نمونه‌گیری‌ها طبیعتا کمتر می‌شود.
مصرف داروها نیز خود معضلی برای بیماران محسوب می‌شود، ازاین‌رو اگر بیمار موارد یادشده را رعایت کند و قند‌ها در محدوده‌های ذکر شده باشد، هنگام افطار قبل از این‌که غذایی را میل کنند باید قرص‌های خود را بخورند و سپس غذا میل کنند. از آن طرف هنگام سحر نیز باید مقدار داروها را به نصف کاهش دهند و تمامی قرص‌ها را نصف کنند و بخورند و سپس سحری خود را میل کنند.
دیابتی‌هایی که انسولین تزریق می‌کنند
طبیعتا نوسانات قند در افراد تحت درمان با انسولین بیشتر است و از آن طرف حملات افت قند در این بیماران خطرناک‌تر است، ازاین‌رو بیشتر متخصصان توصیه می‌کنند که این افراد تنها در صورت کنترل شدید قند خون و نبود هرگونه عارضه قلبی ـ عروقی روزه بگیرند. مشاوره و تحت‌نظر بودن این بیماران با متخصصان خود خیلی بیشتر از بیماران تحت درمان با قرص توصیه می‌شود و از این بابت است که اغلب این بیماران از روزه گرفتن معاف می‌شوند و روزه‌داری می‌تواند برایشان خطراتی را در پی داشته باشد.
پاسخ به سوال‌های بزرگ
هرساله با فرارسیدن ماه رمضان، دیابتی‌ها کوله‌باری سوال برایشان مطرح می‌شود.
ـ یکی از خطرناک‌ترین عوارض روزه‌داری برای دیابتی‌ها، افت شدید قندخون است که همیشه باید نیم‌نگاهی به آن داشته باشید. اگر در طول روز هر زمان قندخونتان را چک کردید و زیر 50 میلی‌گرم بود، همان لحظه روزه خود را شکسته و افطار کنید؛ چراکه این مقدار قندخون خطر حمله هایپوگلایسمی یا افت قند را بالا می‌برد.
ـ در ماه رمضان هیچ‌گونه تغییری در رژیم غذایی‌تان نباید ایجاد کنید و همان رژیم قبل از روزه‌داری را باید ادامه بدهید.
ـ به‌رغم تفکرات غلط عامه، روزه‌داری به معنای رژیم گرفتن نیست و این‌که شما را به نوعی مجاز کند بعد از افطار هر آنچه خواستید میل کنید، تفکر صددرصد غلطی است.
ـ برای افطار، خوردنی ساده‌ای را انتخاب کنید و اگر خواستید یک یا 2 عدد خرما یا نوشیدنی‌های رژیمی بخورید. اگرچه زیاد توصیه نمی‌شوند؛ اما باز هم بین بد و بدتر که همان زولبیا و بامیه و دیگر افطاری‌های شیرین هستند، اینها بهتر است.
ـ غذای اصلی را تحت عنوان شام، یک تا 2ساعت پس از افطار میل کنید و از خوردن حجم زیادی از غذا بلافاصله بعد از افطار پرهیز کنید.
ـ هرگز روزه‌داری را بدون خوردن سحری آغاز نکنید. به این معنا که اگر برای سحری نتوانستید بیدار شوید، از روزه‌داری بدون خوردن سحری جدا بپرهیزید.
ـ اگر بعد از چند روز روزه‌داری هنوز قندخونتان بعد از افطار بیشتر از 250 است، میبایست رژیم غذایی بعد از افطار را بیشتر محدود کنید؛ اما اگر با وجود این کارها باز هم قندخونتان بالاست، روزه‌داری را باید محدود کرده و کنترل قندخون را جدی‌تر پیگیری کنید.
ـ قندهای بالاتر از 350 به هیچ وجه مجاز به روزه‌داری نیستند، مگر در چند روز آینده بتوانند قدری قند خود را کنترل کنند و تا چند روز در محدوده طبیعی نگه دارند.
ـ در ماه رمضان قرص‌هایی را که باید صبح و ظهر میل می‌کردید، هنگام افطار و قرص‌های شب را پیش از سحری میل کنید و البته در چند روز اول این تغییر سیستم دارویی را بشدت زیر نظر بگیرید.
ـ اگر خوردن قرص‌ها فراموشتان شد، ترجیحا آن روز را روزه نگیرید؛ چراکه خطر بالارفتن حاد قندخون بیشتر است.
بیماران فشار خون بالا با روزه‌داری چه کنند؟
روزه‌داری برای بیماران مبتلا به فشار خون بالا قدری متفاوت از بیماری دیابت است. فشار خون برخلاف قند خون، نوسانات بیشتری در بدن بیماران دارد؛ چراکه تابع شرایط متفاوتی است که می‌تواند سریعا فشار خون بیمار را بالا یا پایین بیاورد؛ اما این به آن معنا نیست که این بیماران به هیچ‌وجه نمی‌توانند روزه بگیرند؛ آن هم به دلیل نسل جدید داروهای ضد فشار خونی است که این روزها در بازار دارویی کشورمان وجود دارد و بیمار را قادر می‌سازد که تنها روزی 2 بار یا در بعضی موارد روزی یک بار آنها را میل کند که طبیعتا بیمار را قادر می‌سازد که روزه خود را بگیرد؛ اما به هر حال وضعیت بیمار مبتلا به فشار خون بالا از این نظر که بیماری‌اش تحت کنترل است، برای تصمیم‌گیری در مورد روزه‌داری‌اش از اهمیت زیادی برخوردار است.
به این معنا که اگر شما بیماری هستید که فشار خونتان با وجود مصرف دارو، تحت کنترل نیست و فشارهایی بالاتر از 150 روی 95 دارید، به‌هیچ‌وجه مجاز به روزه‌داری نیستید. در کنار فشار خون بالا، بیمارانی که دیابت را نیز یدک می‌کشند، در معرض خطر بالاتر و به تبع آن منعیت بیشتری برای روزه‌داری دارند؛ اما اگر فشار خونتان با مصرف دارو تحت کنترل است، با قدری تغییر در مصرف داروها زیر نظر پزشک متخصص میتوانید با احتیاط روزه بگیرید.
وضعیت بیمار از نظر این‌که بیماری‌اش تحت کنترل است یا خیر برای تصمیم‌گیری درباره روزه‌داری از اهمیت زیادی برخوردار است
در چند روز اول مدام فشار خونتان را در چند نوبت مخصوصا در حوالی ظهر و حوالی افطار اندازه بگیرید و مطمئن شوید که بالانس فشار خونتان به هم نخورده باشد. هم‌اکنون بسیاری از داروهای فشار خون نسل جدید همچون لوزارتان، آتنولول و کاپتوپریل می‌توانند زیر نظر پزشک در 2 دوز منقسم که طبیعتا قبل از سحر و پس از افطار است، مصرف می‌شوند.
روزه‌داری در بیماران قلبی
در مورد بیماران قلبی، قضیه کمی متفاوت‌تر است. این دسته از بیماران در بیشتر موارد، درجاتی از نارسایی قلبی هم دارند که یا در زمینه فشار خون بالاست یا خود مسبب فشار خون بالا می‌شوند، ازاین‌رو مصرف دارو در این افراد باید جدی‌تر مصرف شود و طبیعتا روزه‌داری را برای این دسته از بیماران مشکل‌تر می‌کند. همچنین کسانی که سابقه سکته قلبی یا بیماری‌های ایسکمیک قلبی دارند هم نباید روزه‌داری را تجربه کنند و از این حیث معاف هستند.
بیماران مبتلا به اختلالات مغز و اعصاب محتاط‌تر باشند
مهم‌ترین اختلالات مغز و اعصاب که بیماران را در ماه رمضان به چالش می‌کشد، بیماران مبتلا به صرع، MS، اختلالات روانپزشکی حاد سایکوتیک همچون اسکیزوفرنی و اختلالات دوقطبی و بیماران مسن مبتلا به دمانس و دلیریوم‌های حاد هستند.
لزوم مشورت با پزشک در بیماران مبتلا به صرع
برای این بیماران فرقی نمی‌کند که در این اواخر دوره‌های تشنج داشته‌اند یا نه. به این معنا که اگر حتی بیمار، سال‌ها هم از آخرین بار تشنجش گذشته باشد، میبایست قبل از روزه‌داری حتما با پزشک متخصصش مشورت کند و زیر نظر وی روزه بگیرد؛ اما به هر حال بیشتر متخصصان مغز و اعصاب به این دلیل که تشنج معمولا قانون خاصی را تبعیت نمی‌کند، روزه‌داری را توصیه نمی‌کنند. یکی از مهم‌ترین توجیهات در این زمینه، گرسنگی در این بیماران است که خود سبب کاهش دوز داروهای ضدتشنجی در این افراد می‌شود و از همین رو باعث شعله‌ور شدن روند صرع در این بیماران می‌شود.
احتیاط برای اختلالات سایکوتیک روانپزشکی
در این بیماران که موضوع کمی حادتر است، در مدت کوتاهی اگر بالانس دارویی در این افراد به هم بخورد، بسرعت علائم سایکوتیک شامل پرخاشگری‌ها، توهمات، خیالپردازی‌ها و... عود می‌کنند و وضعیت بیمار را وخیم می‌کند، ازاین‌رو این افراد بسختی می‌توانند روزه‌داری را تجربه کنند، مگر این‌که چندین سال متمادی علائمشان فروکش کند و در آزمایش‌های پاراکلینیکی نیز دوز داروها در خونشان در حد طبیعی باشند.
برنامه درمانی مشخص برای بیماران مبتلا به سردردهای میگرنی
اغلب سردردهایی که معمولا خانم‌ها دارند، ارتباطی جدی با استرس‌ها و اضطراب‌هایشان دارد و آنها میگرن نیستند؛ اما در هر حال سردردهای میگرنی با روزه‌داری می‌توانند تشدید شوند. ازاین‌رو به این عزیزان توصیه می‌شود که زیر نظر متخصص، برنامه درمانی خود را تغییر ندهند.
MS و روزه‌داری
در تحقیقی که توسط پژوهشگران ایتالیایی انجام پذیرفت، مشخص شد که روزه‌داری عوارض بیماری MS را کاهش می‌دهد.
در این تحقیق، شرایط شبه‌روزه‌داری را با غذا ندادن به نمونه‌های آزمایشگاهی به مدت 24 تا 48 ساعت انجام دادند و مشخص شد که در این نمونه‌ها، علائم این بیماری قدری تخفیف یافته و کنترل بیماری بهتر صورت گرفته، البته این تحقیق هنوز در مراحل اولیه خود است و تا زمان اثبات آن در نمونه‌های بشری بیماران مبتلا به MS باید داروهای خود را کاملا زیر نظر پزشک خود مصرف کنند.
روزه‌داری و زخم معده
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در ماه رمضان، بیمارانی هستند که اساسا از زخم معده و ناراحتی‌های معده شکایت دارند و این دغدغه مدام با آنهاست که آیا مجازند در این ایام روزه بگیرند یا خیر؟
کنترل ناراحتی‌های معده در ایام قبل از روزه‌داری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، به این شکل که اگر فارغ از رژیم‌های غذایی اصولی، بیمار از سوزش معده شکایت دارد، روزه‌داری خیلی به نفعش نخواهد بود و طبیعتا شدت علائم را بیشتر می‌کند.
در این ایام مصرف تمامی غذاهای ادویه‌دار از هر نوع ممنوع است.
فست‌فود‌ها و غذاهای کنسروی باید به طور کامل کنار گذاشته شود.
همچنین میبایست روزه‌داری را با خوردن سحری شروع کنید و بدون سحری هرگز روزه نگیرید.
البته سحری‌ها را با کمترین حجم مایعات میل کنید. سحری باید جامد، بی‌ادویه و کم‌روغن باشد. شیربرنج غلیظ، خرما، سیب‌زمینی پخته و نان‌های سبوسدار از بهترین نمونه‌هاست.
در ضمن افطار را کم‌حجم میل کنید. خرما، حلیم، شله‌زرد، نان و پنیر و سبزی از بهترین نمونه‌هاست و جدا از خوردن زولبیا بامیه پرهیز کنید، چون اوضاع معده شما را به هم می‌ریزد.
در نهایت این که بعد از سحری و پس از میل افطار حتما داروهایتان از جمله رانیتیدین و امپرازول را مصرف کنید و از کنار گذاشتن داروها حتی اگر علامتی هم ندارید، پرهیز کنید.
