عوارض مصرف بی‌رویه دارو
دکتر فرشته علیمردانی داروساز، در مورد علت مصرف بیش از حد داروها به صورت خودسرانه به «جام‌جم» می‌گوید: یکی از دلایلی که مردم برای مصرف سرخود دارو بیان می‌کنند، هزینه ویزیت پزشکان است. به دلیل مشکلات اقتصادی خیلی از مردم ترجیح می‌دهند، بدون مراجعه به پزشک از دارویی که خود تصور می‌کنند مناسب است، استفاده کنند. این اشتباه بزرگی است، ولی مردم عادت کرده‌اند که به این طریق خود را درمان کنند.
دکتر علیمردانی می‌گوید: «یکی از مشکلاتی که در اثر مصرف خودسرانه داروها ایجاد می‌شود، این است که فرد به آن دارو وابسته شده و بدن به آن عادت می‌کند. در نتیجه زمانی که بدن واقعا به آن دارو نیاز پیدا می‌کند، دیگر جواب نمی‌گیرد. به عنوان مثال، در حال حاضر دیگر بیماری‌ها به آنتی‌بیوتیک‌های معمولی جواب نمی‌دهند. به همین دلیل بیمارستان‌ها مجبور می‌شوند از آنتی‌بیوتیک‌های گرانقیمت استفاده کنند که این مساله هزینه را هم برای بیماران و هم برای بیمارستان‌ها افزایش می‌دهد.
خطر مصرف خودسرانه قطره چشمی
وی با اشاره به داروهایی که مردم به صورت بی‌رویه و خودسرانه استفاده می‌کنند و عوارض ناشی از استفاده نادرست آنها می‌افزاید: متاسفانه مردم به محض این که به قول خودشان چشمشان برق می‌زند، از قطره تتراکائین استفاده می‌کنند. در حالی‌که اگر بدانند این قطره می‌تواند باعث زخم قرنیه و پس از آن رفتن تا مرز کوری شود، دیگر این قطره را سر خود و بدون تجویز پزشک استفاده نمی‌کنند.
به گفته وی، قطره بتامتازون نیز از دیگر مواردی است که مردم آن را بدون نسخه برای خود تجویز می‌کنند. در حالی که اگر بدانند مصرف خودسرانه این قطره می‌تواند عوارضی مانند آب مروارید و آب سیاه داشته باشد، به طور حتم در مصرف آن احتیاط بیشتری می‌کنند. در کل اگر بیمار بداند که استفاده سرخود چنین داروهایی چه خطری برای او دارد و حتی ممکن است هزینه بیشتری در آینده برای او ایجاد کند، هیچ وقت راضی نمی‌شود بدون تجویز پزشک از این قطره‌ها استفاده کند.
ویتامین بی‌رویه هم خطرناک است
دکتر علیمردانی با اشاره به استفاده بی‌رویه ویتامین‌ها نیز می‌گوید: شاید فکر کنید که مصرف بی‌رویه ویتامین‌ها مشکلی ایجاد نمی‌کند، به همین دلیل بارها شاهد این مورد هستیم که مردم با مراجعه به داروخانه درخواست ویتامین می‌کنند. در حالی که مردم باید بدانند که مصرف بیش از حد ویتامین‌های محلول در چربی به طور قطع برای سلامت آنها ضرر دارد. اما مقدار اضافه ویتامین‌های محلول در آب دفع می‌شود. به عنوان مثال، اگر ویتامین C بیش از اندازه مصرف شود، هیچ اتفاق خاصی نمی‌افتد. مقدار مورد نیاز بدن جذب شده و اضافه آن نیز دفع می‌شود. ولی ویتامین‌هایی مثل A و D،E،K که محلول در چربی هستند، اضافه مصرفشان می‌تواند عوارضی برای بدن ایجاد کند.
اهمیت مشاوره داروساز
وی توضیح می‌دهد مشاوره داروساز در داروخانه‌ها بسیار موثر است و آنها باید در مرحله اول دارو را تنها با نسخه پزشک در اختیار بیمار قرار دهند. اما در مواردی که بیمار دارویی خاص را بدون نسخه پزشک می‌خواهد باید حتما به او مشاوره داد.
این دکتر داروساز در مورد استفاده بیش از حد داروهای مسکن می‌گوید: «مصرف بیش از حد مسکن‌ها هم ممکن است مشکلاتی را برای بیمار ایجاد کند. به عنوان مثال گاهی وقتی بیمار به داروخانه مراجعه می‌کند و می‌گوید به دلیل درد پا به مسکن نیاز دارد به او توصیه می‌کنیم اول به پزشک مراجعه کرده و ببیند مشکل اصلی چیست. مهم است که ابتدا علت اصلی درد مشخص شود. مسکن‌ها گاهی اوقات تنها علت را پوشش می‌دهند و درد را که نشانه و کمکی برای شخص بیمار است از بین می‌برند. به عنوان مثال وقتی فردی زانو درد دارد، می‌داند که نباید زیاد از پله بالا و پایین برود ولی وقتی مسکن بخورد، متوجه مشکل نمی‌شود.
وی یادآور می‌شود: مردم به اشتباه از داروها استفاده می‌کنند که یکی از دلایلش نیز ارزان بودن دارو در ایران است. به دلایل بسیاری ما همیشه توصیه می‌کنیم مردم ابتدا با پزشک متخصص مشورت کرده و بعد دارو مصرف کنند.
همکاری داروساز و پزشک
گاهی اوقات وقتی در داروخانه منتظر دریافت دارو هستیم، ممکن است دکتر داروساز نظر پزشک را تایید نکند. در این مواقع فقط بیمار است که نگران شده و نمی‌داند باید چه کاری انجام دهد.
دکتر علیمردانی در این‌باره می‌گوید: مواردی پیش می‌آید که ممکن است پزشک به صورت ناخودآگاه اشتباه کند یا از برخی تداخل‌های دارویی اطلاع کامل و کافی نداشته باشد. در چنین شرایطی وظیفه داروساز است که به تداخل داروها دقت کرده و با پزشک معالج در تماس باشد. در برخی موارد پزشکان همراهی می‌کنند و گروهی نیز ممکن است تصور کنند اشتباه از طرف داروساز است. گاهی هم ممکن است پزشک برای دکتر داروساز توضیح دهد که به چه دلیلی این دارو را برای بیمار تجویز کرده است. تمام این مشکلات با هماهنگی و همکاری پزشک و داروساز رفع می‌شود.
لوازم آرایشی و بهداشتی
دکتر علیمردانی در مورد تهیه لوازم آرایشی و بهداشتی از مراکز معتبر تاکید کرده و می‌افزاید: مصرف صحیح موادی نظیر کرم و شامپو بهتر است، طبق نظر فردی آگاه و مطلع صورت گیرد. به عنوان مثال کرم‌های ضدلکی وجود دارد که خانم‌های باردار نباید از آن استفاده کنند. در حالی که ممکن است مراکز آرایشی بهداشتی این اطلاعات را نداشته باشند، حتی اگر این مواد را از داروخانه تهیه نمی‌کنید با مشورت فردی مطلع و متخصص آنها را بخرید.
دکتر علیمردانی به مردم توصیه می‌کند دارو را به صورت خودسرانه و بی‌رویه مصرف نکنند. زیرا ممکن است بدن سازگاری پیدا کرده و در مواقع لزوم به دارو جواب ندهد.
وی می‌افزاید: بعضی از داروها نیازی به تکرار ندارند. یعنی شخص باید معاینه شده و نوع و مقدار دارو توسط پزشک تعیین شود.به یاد داشته باشیم که مصرف بی‌رویه هر نوع دارویی می‌تواند زمینه‌ساز مشکلاتی در آینده شود. بنابراین بهتر است دارو را با مشورت فردی متخصص تهیه و مصرف کنیم.
نگاهی به آمار
بر اساس تحقیقات انجام شده، هر ایرانی سالانه 339 عدد دارو مصرف می‌کند که این رقم بیش از استاندارد جهانی است.
بر اساس این تحقیقات، ایرانی‌ها 10 تا 15 درصد مجموع داروهای کشور را بدون مشورت با پزشک مصرف می‌کنند و مُسکن‌ها، قطره‌های چشمی و آنتی‌بیوتیک‌ها بیشترین میزان مصرف خودسرانه را به خود اختصاص می‌دهند.
آنتی‌بیوتیک‌ها به علت نوع تاثیر دارویی، بدترین داروهایی هستند که به این شیوه مصرف می‌شوند، چرا که در صورت عدم نیاز بدن به این دارو، مانند سَم عمل می‌کند و میکروب‌های بدن را نسبت به داروها مقاوم می‌کند و در صورت ایجاد عفونت در بدن، دیگر آنتی بیوتیک در درمان بیماری موثر نخواهد بود.
