آنهایی که از روزه‌داری معاف می‌شوند
بدن انسان برای حفظ سلامتی خود همواره مقداری چربی به عنوان ذخیره انرژی در نقاط مختلف ذخیره می‌کند. این چربی‌ها به مرور ممکن است مقداری از کاروتنوئیدهای خورده شده توسط فرد را در خود ذخیره کنند و تغییر رنگ دهند. به علاوه در مدت طولانی اگر این چربی‌ها در بدن باقی بمانند، به شکل فشرده‌تر در آمده و احتمال مورد استفاده قرار گرفتن چربی‌هایی که در مرکز بدن قرار گرفته‌اند نیز کمتر می‌شود.
روزه‌داری به بدن فرصت می‌دهد تا این چربی‌ها را بسوزاند و پس از پایان دوره روزه‌داری، به جای آن‌ها چربی تازه و مناسب‌تری را جایگزین کند. بویژه برای افرادی که چربی زیادی در بدن خود ذخیره کرده‌اند، فرصت مغتنمی فراهم می‌شود تا مقداری از چربی‌ها را برای تولید انرژی به مصرف رسانند و از اضافه وزن خود بکاهند. گرچه روزه حتی برای افراد لاغر نیز می‌تواند مفید باشد، ولی ذکر این نکته ضروری است که اگر فرد بسیار لاغر و یا دارای بیماری لطمه زننده و یا شرایط فیزیولوژیکی خاصی باشد که طبق نظر پزشک، روزه‌داری منجر به صدمه‌زدن به بدن او می‌شود، روزه‌داری به وی توصیه نمی‌شود.
بدن انسان برای زنده ماندن و انجام فعالیت‌های روزمره علاوه بر انرژی، به پروتئین‌ها نیز برای ساخت سلول‌های جدید (جایگزین سلول‌های مرده و نیز سلول‌های اضافه در زمان رشد و نمو) نیاز دارد. اگر مقدار انرژی که از کربوهیدرات‌ها (اعم از کربوهیدرات‌های ساده مثل قند و شکر و یا انواع پیچیده مثل نشاسته موجود در نان و برنج و سیب‌زمینی و ذرت و جو) و چربی‌ها (اعم از انواع حیوانی و یا گیاهی شامل روغن‌های مایع و جامد) به بدن می‌رسد کافی نباشد، بدن به ناچار به سوزاندن پروتئین‌های با ارزش روی می‌آورد. افرادی که در اثر داشتن رژیم‌های غذایی نادرست وزن زیادی را در مدتی کوتاه از دست می‌دهند، در واقع عضلات خود را از دست داده‌اند. لازم به ذکر است پروتئینی که در بدن از بین می‌رود ممکن است مدت‌ها وقت و غذای مناسب لازم باشد تا بتواند دوباره جایگزین شود. به همین دلیل، اگر روزه‌داری برای افرادی منجر به سوخت شدید پروتئین‌های بدن شود، لازم است رژیم غذایی این افراد به دقت مورد بازنگری و کنترل قرار گیرد.
هنگام روزه‌داری، سطح انسولین خون در طی روز پایین‌تر از روزهای معمولی است. در واقع بدن از ذخایر انرژی خود یعنی گلیکوژن یا قند حیوانی ذخیره شده در کبد و عضلات و همچنین از چربی موجود در بافت چربی برای تامین انرژی استفاده می‌کند که این‌ها موجب افزایش سطح انسولین خون نمی‌شوند و به همین دلیل، هنگام روزه‌داری میزان انسولین خون کمی پایین‌تر از روزهای دیگر است. کاهش انسولین خون احتمال ذخیره چربی (شروع چاقی) و همچنین احتمال مقاوم شدن سلول‌ها به انسولین (که خود زمینه‌ساز شروع دیابت است) را کاهش می‌دهد. روزه‌داری علاوه بر اینکه منجر به استراحت دستگاه گوارش می‌شود، سوخت وساز بدن را تنظیم می‌کند و احتمال ابتلا به برخی بیماری‌ها از جمله افسردگی و استرس؛ افزایش فشارخون؛ می‌گرن؛ افزایش وزن؛ بی‌خوابی؛ و گا‌ها دیابت را کاهش می‌دهد.
روزه‌داری با همه خوبی‌هایی که دارد، در برخی موارد می‌تواند صدماتی را به افراد بیمار بزند به همین دلیل لازم است افرادی که از بیماری یا مشکل خاصی رنج می‌برند برای اطمینان از بی‌خطر بودن روزه‌داری با پزشک خود مشورت کنند.
دیابت و روزه‌داری
دیابت از جمله بیماری‌هایی است که با توجه به میزان شدت و هم چنین نوع آن، توصیه‌های متفاوتی برای روزه‌داری خواهد داشت. افراد مبتلا به دیابت که دارو دریافت می‌کنند، با توجه به شدت بیماری و بامشورت پزشک ممکن است مجاز به روزه‌داری باشند. در مبتلایان به دیابت غیروابسته به انسولین (دیابت نوع ۲) که دارای اضافه وزن بالا باشند (BMI بالا‌تر از ۲۸ دارند) و با دریافت منظم دارو (بصورت ۲ بار در شبانه‌روز) قندخون خود را کنترل می‌کنند، روزه‌داری نه تنها مضر نیست بلکه می‌تواند مفید نیز باشد.
اما افراد دیابتی که دارای شرایط خاصی هستند (با تشخیص پزشک) لازم است از روزه‌داری خودداری نمایند. از جمله این افراد، مبتلایان به دیابت (چه از نوع وابسته به انسولین و چه غیر وابسته به انسولین) هستند که هنوز بیماری خود را کنترل نکرده‌اند و قند خون آن‌ها هنوز به حد قابل قبولی نرسیده است.
همچنین مبتلایانی که قندخون بالا داشته ولی هنوز از داروی خاص و هم چنین فعالیت بدنی مناسب جهت درمان دیابت پیروی نمی‌کنند، مبتلایان به دیابت نوع ۱ (وابسته به انسولین) که در روز لازم است چند نوبت انسولین تزریق کنند و دیابتی‌های مبتلا به عفونت هم می‌بایست برای اطمینان از توانایی روزه‌داری با پزشک مشورت کنند.
افراد مبتلا به پرفشاری خون کنترل نشده و هم چنین آنژین (نوعی بیماری قلبی) درمان نشده، کسانی که سابقه کتواسیدوز (افزایش اجسام کتونی درخون و ادرار) دارند و در ضمن افرادی که در طول روز ۲ بار یا بیشتر به افزایش قندخون (هیپرگلیسمی) یاکاهش آن (هیپوگلسیمی) دچار می‌شوند هم جزو این دسته از افراد محسوب می‌شوند. اگر فرد دچار تعریق، عرق سرد و تپش قلب شود، این نشانه افت قند خون است که در این صورت باید روزه باز شود.
به طور معمول به خانم‌های باردار و یا شیرده مبتلا به دیابت و افراد سالخورده مبتلا به دیابت هم توصیه می‌شود که حتما با پزشک مشورت کنند.
توصیه‌هایی برای روزه‌داران دیابتی
بطور کلی افزایش دریافت مواد غذایی پرچرب و پرکربوهیدرات و پرخوری در طول این ماه در افراد دیابتی، منجر به افزایش قند خون و بالا رفتن وزن خواهد شد. بنابراین بیماران دیابتی در طول روزهای ماه رمضان مانند روزهای معمولی باید از دریافت کالری بیش از حد و هم چنین مواد غذایی حاوی کربوهیدرات ساده مانند قند و شکر بپرهیزند.
خوشبختانه انجام فعالیت بدنی سبک یا متوسط در افراد مبتلا به دیابت غیروابسته به انسولین، عارضه‌ای نخواهد داشت. اما بهتر است بطور کلی و در طول ساعات روزه‌داری حتما قندخون در این افراد چندین نوبت بررسی شود.
همچنین وزن فرد باید در طول ماه رمضان روزانه کنترل شده ودر صورت هر گونه کاهش وزن شدید یا افزایش وزن بیشتر از ۲ کیلوگرم، حتما با پزشک مشورت شود.
افراد دیابتی باید در صورت احساس هر گونه علایم ناشی از کاهش یا افزایش شدید قندخون، روزه را باز کنند.
فراموش نکنید بعد از پایان ماه مبارک رمضان میزان و نوع داروی مصرفی و هم چنین رژیم غذایی به حالت قبل ازماه رمضان برمی‌گردد.
برای دیابتی‌ها خوردن سحری یک اصل است بنابراین اگر برای خوردن سحری بیدار نشدند، بهتر است از روزه گرفتن در آن روز منصرف شوند؛ زیرا در چنین حالتی احتمال پایین افتادن قند خون وعوارض دیگر افزایش می‌یابد. از طرفی دیگر، اگر بعد از افطار قند خون بالای ۲۵۰ باشد، لازم است شب بعد ۲۰ درصد از کالری دریافتی کم شود. اگر هنگام سحر نیز قند خون بالای ۲۰۰ باشد، باید از غذای سحری در دفعات بعدی ۲۰ درصد کم شود. چنانچه قند خون بالای ۳۵۰ باشد، توصیه می‌شود اصولاً روزه نگیرند.
همچنین چنانچه مصرف قرص فراموش شود (خصوصاً در صورتی که معمولاً قند خون بالاست)، بهتر است آن روز را روزه نگیرند.
در نهایت بیماران دیابتی که به نحوی دچار عوارض مزمن دیابت بر کلیه‌ها، چشم، قلب و... شده‌اند، هر چند ممکن است با روزه گرفتن دچار مشکل حادی نشوند، ولی برای پیشگیری از پیشرفت عوارض مزمن بهتر است روزه نگیرند و یا با متخصص مربوطه مشورت کنند.
روزه داری، عیوب انکساری چشم را تشدید نمی‌کند
روزه‌داری، عیوب انکساری چشم (نزدیک بینی و دوربینی) را تشدید نمی‌کند به جز در موارد نادری مثل نزدیک بینی شدید با نمره عینک بالا‌تر از ۱۸، در موارد دیگر منعی برای روزه‌داری وجود ندارد. در افراد مبتلا به نزدیک بینی شدید با نمره عینک بالا‌تر از ۱۸، در اثر روزه‌داری تغذیه عصب بینایی مختل می‌شود و به همین دلیل متخصصان چشم به این افراد توصیه می‌کنند، روزه نگیرند.
بیماران مبتلا به آب سیاه با فشار طبیعی دسته دیگری از بیماران چشمی هستند که روزه‌داری برای آنان ممنوع است. شاید برای شما هم پیش آمده باشد که در ایام روزه‌داری دچار تاری دید شده‌اید بد نیست بدانید تاری دید که در برخی از افراد روزه‌دار ایجاد می‌شود، ارتباطی به عیوب چشم نداشته و عموما به دلیل کم‌خونی، کاهش قند خون، افت فشار خون و یا ناشی از اختلالات خون رسانی به چشم و مغز است.
روزه و سلامت روانی
روزه‌داری در بیماران مبتلا به افسردگی و بیماری‌های خفیف علاوه بر انجام فریضه دینی، به عنوان یک شیوه روان درمانی و تغییر رفتار محسوب شده و سلامت روانی را تقویت می‌کند. روزه‌داری همچنین قدرت اراده و تصمیم‌گیری و توان اجرایی این بیماران را نیز افزایش می‌دهد. البته بیماران مبتلا به اختلالات روانی، علاوه بر تغذیه مناسب در ایام روزه‌داری، باید برنامه‌ریزی خاصی برای مصرف داروهای خود در افطار و سحر نیز داشته باشند. لازم به یادآوری است چنانچه این بیماران در طی مراحل بهبود از تغذیه مناسب برخوردار نباشند، از نظر مکانیسم‌های تطابق روانی ضعیف‌تر عمل کرده و به خوبی نمی‌توانند با تغییرات حاصله از نظر سبک زندگی روزانه در این ماه کنار بیایند؛ در نتیجه با عود و یا تشدید علائم بیماری مواجه می‌شوند که به همین دلیل توصیه می‌شود این قبیل بیماران از روزه‌داری مستمر یک ماهه خودداری کنند.
بیماران کلیوی مجاز به روزه‌داری نیستند
با توجه به اینکه در ماه مبارک رمضان، افراد در معرض کم آبی شدید قرار گرفته و مواد زائد با غلظت بالا در ادرارشان دفع می‌شود، بنابراین در این ماه برای پیشگیری از تشکیل سنگ‌های کلیه و سیستم ادراری، باید مبادرت به مصرف مایعات بیشتری در سحر و افطار کنند. درعین حال، افرادی که تشکیل سنگ‌های ادراری در آن‌ها فعال بوده و بیش از دو سنگ ادراری ظرف مدت ۶ ماه داشته‌اند یا هم اکنون دارای سنگ ادراری هستند، بهتر است برای روزه گرفتن حتما با پزشک خود مشورت کنند؛ اما روزه‌دارانی که فقط یک نوبت سنگ ادراری درمان شده داشته‌اند، به شرط مصرف آب فراوان بین افطار تا سحر می‌توانند روزه بگیرند، هر چند ضروری است که این افراد کماکان تحت نظر پزشک متخصص باشند.
به بیماران کلیوی (سنگ‌ساز)، توصیه می‌شود، در طول روزه‌داری از انجام فعالیت‌های فیزیکی سنگین و قرار گرفتن درشرایطی که دچار تعریق می‌شوند، خودداری کنند و در طول شب برای رقیق کردن ادرار و شستشوی کلیه‌ها مایعات فراوان بنوشند؛ حتی‌الامکان حجم غذای دریافتی را کمتر کرده و به خصوص در مواقع سحر، غذای سبک و آب زیاد بنوشند. مصرف غذاهای حاوی املاح سنگ‌ساز (مانند نوشابه‌های گازدار، غذاهایی با منشا حیوانی که به علت دارا بودن فسفات زیاد، دفع کلسیم از ادرار را افزایش می‌دهند) و غذاهای حاوی اگزالات (از قبیل کاکائو، چای پررنگ، آجیل و سبزیجاتی مانند، اسفناج، کلم، ریواس و گوجه فرنگی) را کاهش دهند.
همچنین بیماران کلیوی که تحت درمان دیالیز هستند، باید از روزه گرفتن خودداری کنند. با توجه به اینکه بیماران دیالیزی قدرت تطابق پرخوری و کم‌خوری را ندارند و بیشتر اوقات هم کم‌اشت‌ها هستند، از نظر پزشکی، قادر به روزه گرفتن نیستند.
روزه برای مبتلایان به چاقی
برخی از مبتلایان به اضافه وزن، به منظور لاغر شدن، تحت رژیم‌های درمانی هستند و با آمدن ماه مبارک رمضان دچار سردرگمی می‌شوند، زیرا محدودیت‌های ویژه غذایی آنان، زمان‌بندی خاصی را می‌طلبد که در ماه مبارک این زمان‌بندی‌ها به هم می‌خورد. لازم به ذکر است که رژیم غذایی این گونه افراد تغییر اساسی پیدا نمی‌کند و تنها با چند جابه‌جایی ساده و رعایت چند مساله مهم به همان نتایج دست خواهند یافت.
در واقع این افراد همان مقدار مواد غذایی رژیم خاص خود را دریافت می‌کنند؛ ولی ساعات دریافت غذا تا حدودی تغییر می‌کند. بنابراین توصیه می‌شود صبحانه معمول روزهای غیر روزه‌داری را در افطار صرف کنند و با فاصله قابل قبولی شام را بر اساس روزهای معمول (غیرروزه‌داری) صرف کنند. ضمنا ناهار روزهای معمول، در ایام روزه‌داری به سحری منتقل می‌شود. بهترین زمان برای دریافت میان وعده‌های روزهای معمول (شامل آنچه که قبل از ظهر و عصرانه صرف می‌شد) نیز، بین افطار و زمان خواب است.
برای این افراد بهتر است فعالیت بدنی آهسته هرگز فراموش نشود، حتی در ایام ماه مبارک رمضان. بعد از افطار شما میتوانید به فعالیت‌های سبک بپردازید چرا که انجام ورزش در طول روز موجب از دست دادن انرژی و تعریق گردیده و به نوبه خود می‌تواند سبب ضعف، بی‌حالی و سرگیجه شود. انجام پیاده روی آهسته و پیوسته پس از افطار علاوه بر مصرف کالری، با ایجاد حرکات عضلات شکم موجب به حرکت واداشتن دستگاه گوارش و کمک به هضم مواد غذایی خورده شده می‌شود.
روزه‌داری برای افراد لاغر به شرطی مجاز است که غذای کافی را در وعده‌های افطار تا سحر دریافت کنند، باید توجه داشت استفاده از مواد خیلی شیرین مانند زولبیا، بامیه، شیرینی و کیک به هنگام سحر به اشت‌ها لطمه زده و تنها مدت زمان کوتاهی قند خون فرد را بالا نگه می‌دارند، بنابراین هنگام سحر بهتر است از غذاهایی مثل سبزیجات، میوه، مغزهای گیاهی، پنیر، گردو، نان، گوجه‌فرنگی، خیار، میزان مناسب چای یا آب ولرم استفاده شود.
روزه‌داری در ۸ هفته اول بارداری ممنوع
زنان در سه ماه اول بارداری به‌ویژه ۸ هفته اول به دلیل تشکیل سلول‌های مغزی جنین نباید روزه بگیرند. پس از آن نیز یک خانم باردار تنها در صورتی می‌تواند روزه بگیرد که فعالیت روزانه کمی داشته و آزمایش‌های خون و ادرار او نیز طبیعی باشد. خانم‌های شیرده از ماه دوم شیردهی در صورتی که کاهش شیر در آن‌ها اتفاق نیفتد و احساس ضعف و بی‌حالی شدید یا سردرد و عوارض مشابه نداشته باشند، می‌توانند همزمان روزه بگیرند.
روزه‌داری در مبتلایان به نقرس و صرع
غذا نخوردن، روزه‌داری‌های طولانی و رژیم‌های کم کربوهیدرات به دلیل ایجاد حالت کتوز می‌تواند موجب تسریع حملات نقرس شوند. این بیماری حتی گاهی منجر به جراحی می‌شود. با پیشرفت بیماری، علائم سریع‌تر و برای مدت طولانی‌تر بروز می‌کنند. برای جلوگیری از تشدید بیماری، عموما (طبق توصیه متخصص) به این بیماران توصیه می‌شود، روزه نگیرند.
افراد مبتلا به صرع که باید قرص‌های ضد تشنج استفاده کنند، نمی‌توانند روزه بگیرند، زیرا ممکن است در طول روز دچار کاهش کلسیم یا قند خون شده و تشنج کنند.
کم خونی و روزه‌داری
کسانی که سطح شاخص‌های خونی آنان پایین مرز محدوده طبیعی است، چنانچه شدت کم‌خونی در حدی باشد که نیازمند دریافت مکمل آهن در چند نوبت باشند، کاهش دریافت مواد مغذی در ماه رمضان ممکن است میزان این شاخص‌ها را باز هم کاهش دهد بنابراین روزه‌داری به این افراد توصیه نمی‌شود.
کسانی که مبتلا به کم‌خونی خفیف تا متوسط هستند باید به کیفیت غذای مصرفی خود در این ماه توجه بیشتری کنند و مصرف مواد غذایی غنی از آهن و پروتئین به‌ویژه (گوشت قرمز) را افزایش دهند. همچنین مصرف میوه‌های خشک به خصوص زردآلو و تمشک و مصرف آجیل خام (مانند پسته و بادام) برای آن‌ها مفید است. این افراد باید از مصرف چای تا ۲ ساعت بعد از غذا به‌ویژه پس از مصرف مواد غذایی غنی از آهن پرهیز کنند.
کاهش آمار سکته قلبی در ایام روزه‌داری
پزشکان معتقدند در این ماه به دلیل آن‌که افراد از پرخاشگری، رفتارهای تهاجمی، استرس و هیجان، کشیدن سیگار و مصرف چای و قهوه دوری می‌کنند، امکان بروز سکته قلبی در آن‌ها کاهش می‌یابد. وضعیت رفتار و تغذیه افراد، دو عامل مهم جهت حفظ سلامتی فرد در طول ماه مبارک رمضان است.
حدود ۲۰ روز پس از شروع ماه مبارک رمضان میزان «هموسیستئین»، اصلیترین عامل بروز سکته قلبی در خون افراد به‌شدت کاهش می‌یابد. از طرف دیگر، میزان کلسترول خوب (HDL) نیز افزایش یافته و غلظت خون هم در حد طبیعی قرار می‌گیرد. کاهش میزان تری‌گلیسیرید‌ها و کلسترول بد (LDL) از دیگر اثرات مثبت ناشی از روزه‌داری در این افراد خواهد بود. از طرفی روزه به کاهش پرفشاری خون کمک می‌کند. افراد مبتلا به پرفشاری خون، باید در طول روز، فشار خود را بررسی کنند. اگر در طول روز، بیمار دچار تغییر یا بالا رفتن فشار خون شود، نباید روزه بگیرد، اما اگر در طول روز فشار خون فرد تغییر نکرد، روزه گرفتن منعی ندارد.
بیماران قلبی ـ عروقی باید طبق یک رژیم غذایی خاص روزه بگیرند و از مصرف غذای سنگین در افطار خودداری کنند و درعین حال رژیم پایین آورنده فشار خون تجویز شده توسط مشاور تغذیه را رعایت نمایند. علاوه بر این، عدم استفاده از غذاهای نفخ‌آور (مانند حبوبات و شیر در افرادی که مدت زمان طولانی شیر مصرف نکرده‌اند) و پرهیز از استرس برای این بیماران توصیه می‌شود. این افراد برای تنظیم میزان داروی مورد نیاز خود با مشورت پزشک می‌توانند از داروهایی با اثر درازمدت استفاده کنند و مصرف داروهای دیورتیک را کاهش دهند.
