راهنمای مصرف داروها در بارداری
هر عاملی که طی دوره تکامل رویانی و جنینی موجب تغییر دائمی در شکل یا کارکرد بخشهای مختلف بدن جنین شود تراتوژن یا آسیب زا وبه عبارتی خطرناک نامیده می‌شود این کلمه ریشه یونانی دارد و به معنی هیولاست.
تراتوژنهایی که تاکنون شناخته شده‌اند شامل مواد شیمیایی، ویروس‌ها عوامل محیطی فاکتورهای فیزیکی و داروهاست. هر خانم باردار به جز ویتامین در بارداری به طور متوسط ۳/۱ دارو نسخه می‌گیرد. داروهایی که به طور شایع در بارداری استفاده می‌شوند: ضد استفراغ، انتی اسید‌ها، ضد درد، انتی بیوتیک‌ها، داروی کاهنده فشار خون، آرام بخش‌ها، خواب آور‌ها، داروهای مدر (ادرار آور) هستند و و عده زیادی از داروهای تفننی، الکل و سیگار ه استفاده می‌کنند.
برای اینکه ماده‌ای را تراتوژن یا اسیب زا بدانیم باید چند شرط داشته باشد، دارو قابلیت عبور از جفت را داشته باشد. و بیمار در زمان بحرانی مربوطه در معرض آن قرار گرفته باشد و رابطه علت و معلولی بین اسیب و آن ماده وجود داشته باشد. ماده تراتوژن باید به اندازه کافی از جفت عبور کند تا بتواند روی تکامل جنین اثر بگذارد.
دوره جنینی به سه مرحله تقسیم می‌شود:
۱- قبل از لانه گزینی: دو هفته بعد از لقاح
۲- دوره رویانی: هفته ۲ تا ۸ بارداری
۳- دوره جنینی: هفته ۹ تا پایان بارداری
دوره قبل از لانه گزینی به نام دوره همه یا هیچ خوانده می‌شود. اگر صدمه عده زیادی از سلول‌ها را از بین ببرد. معمولا مرگ رخ خواهد داد و اگر عده کمی سلول آسیب ببیند معمولا قابل جبران بوده و تکامل طبیعی ادامه می‌یابد.
در طی ۸ هفته اول شکل گیری و تکامل اعضای جنینی شکل می‌گیرد بنابراین بحرانی‌ترین دوره از نظر ایجاد ناهنجای ساختمانی است. مثلا قسمت عمده تکامل قلب در ۵/۳ تا ۶ هفتگی است و در ۸ هفتگی به طور کامل شکل گرفته، داروهایی که باعث ناهنجاری قلبی می‌شوند، تنها در صورتی اثر گذار خواهند بود که طی این مدت مصرف شوند. و یا مثلا اگر جنینی در هفته ۶ تا ۹ جنینی در معرض داروی وارفارین قرار بگیرد، دچار ناهنجاریهای صورت و اختلالات مفاصل ومهره‌های کمر می‌شود.
و یا هیچ دوز و هیچ دوره‌ای از سه ماهه اول برای تماس با داروی ایزوترتینوئین (نوعی ویتامین A) وجود ندارد. به عبارت دیگر این دارو در صورت مصرف در سه ماهه اول موجب ناهنجاریهای عمده جنینی در سر و صورت، گوش‌ها، شکاف کام و.. می‌شود و یا داروهای هورمونی مردانه حاوی آندروژن‌ها و یا پروژسترونهای قوی از هفته ۷ تا ۱۲ جنینی موجب مردانه شدن ظاهر دستگاه تناسلی جنین دختر می‌شود.
داروها برحسب خطر آن‌ها در بارداری برحسب تقسیم بندی سامان غذا و داروی آمریکاFDA به ۵ دسته تقسیم می‌شود:
گروهA: داروهایی در این دسته قرار می‌گیرد که مطالعات شاهد دار بی‌خطری آن‌ها را در بارداری به اثبات رسانده‌اند و تحقیقات انجام شده روی زنان باردار، خطری را برای جنین آن‌ها به اثبات نرسانده است. برخی ویتامین‌ها مانند اسید فولیک در این دسته قرار می‌گیرند.
گروهB: در این دسته داروهایی قرار دارند که شواهدی در مورد خطرناک بودن آن‌ها درانسان وجود ندارد. حتی اگر این داروها روی حیوانات خطری را نشان داده باشند روی انسان خطری وجود ندارد. داروهایی مانند آنتی بیوتیکهایی مانند پنی سیلین و آموکسی سیلین، سفیکسیم و سفالکسین در این دسته قرار می‌گیرند.
گروهC: در مورد داروهای این دسته، نمی‌توان امکان بی‌خطری را کاملا رد کرد مطالعات انسانی روی این داروها انجام نشده است. و مطالعات حیوانی هم یا انجام نشده است. یا اکر انجام شده است، خطر را نشان داده است. در مورد این داروها باید فواید را در برابر مضرات سنجید. و بعد آن‌ها را برای خانمهای باردار تجویز نمود.
گروهD: این گروه شامل داروهایی است که شواهدی از بروز خطر به دنبال مصرف ان در انسان گزارش شده است. داده‌های به دست امده از پزوهش‌ها پس از به بازار آمدن ایندارو‌ها بروز خطراتی را در جنین نشان داده است. در عین حال در شرایط خاصی منافع استفاده از این داروها به مضرات آن می‌چربد. و اگر بیماری خطرناک باشد و داروی کم خطرتری وجود نداشته باشد. بهتر است این داروها مور استفاده قرار گیرند.
گروهX: در بارداری به طور کلی منع مصرف دارند و مطالعات انچام شده روی انسان و حیوان نشاندهنده بروز خطرات جدی است که مانع از مصرف هر دارویی در بارداری غیر مجاز است و باید منافع دارو هموراه در برابر مضرات ان سنجیده شود.
گروهNR Not rated: هنوز جز این ۵ گروه طبقه بندی نشده‌اند.
برای ایمنی بیشتر در طی بارداری و کاهش خطر بروز ناهنجاریهای جنینی ناشی از داروها به نکات زیر توجه کنید:
هیچ دارویی را سر خود مصرف نکنید.
پیش از مصرف هر دارویی در طی بارداری، حتما از بی‌خطر بودن آن در طی بارداری مطمئن شوید.
در هر مراجعه به پزشک، موضوع بارداری و یا اقدام به بارداری را با پزشکتان در میان بگذارید.
قبل از استفاده از برخی از داروها باید از پیشگیری دقیق مطمئن شوید. زیرا برخی داروها نیمه عمری طولانی دارند و موجب ناهنجاریهای عمده جنینی می‌شوند مثلا داروی اترتینات که یک نوع پیش ساز ویتامین A است که برای درمان پسوریازیس و مشکلات پوستی به کار می‌رود تا مدتی طولانی در خون می‌ماند. در صورتی که از این دارو استفاده می‌کنید تا دو سال باید از بارداری با روشی مطمئن مانند قرصهای پیشگیری از بارداری و یا IUD از بارداری پیشگیری کنید.
دانلود لیستی از داروها یا موادی که تراتوژن (آسیب زا) مشکوک یا اثبات شده هستند و بنابراین مصرف آن‌ها در بارداری خطرناک است.
