بیماری‌ای که کمتر می‌شناسیمش
شاید بیماری بهجت برای بسیاری از ما ناشناخته و عجیب باشد، اما این بیماری از شایع‌ترین بیماری‌هایی است که بیشتر در نواحی شمالی کشور بویژه آذربایجان دیده می‌شود و تشخیص ندادن بموقع آن، عوارض شدیدی ازجمله کوری و مرگ را در پی خواهد داشت. سندرم بهجت، اولین بار از سوی پزشکی به همین نام ـ که اهل کشور ترکیه بود ـ مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. او پس از کشف علائم بیماری، آن را به نام خود سندرم «بهجت» نامید و این عنوان برای همیشه روی آن باقی ماند. برای آگاهی و اطلاع بیشتر از این بیماری، گفت‌وگویی با دکتر فرهاد شهرام، فوق‌تخصص روماتولوژی و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران ترتیب داده‌ایم.
بیماری بهجت چیست و به طور کلی چگونه به وجود می‌آید؟
برخلاف تصور عامه که می‌پندارند روماتیسم تنها یک نوع است، این بیماری صد نوع دارد و بیماری بهجت، یکی از انواع آن محسوب می‌شود که سیستم‌های مختلف بدن را درگیر می‌کند. بهجت بیماری التهابی است و امروزه یکی از اسکویت‌ها (التهاب رگ بدن) محسوب می‌شود و با توجه به اینکه کدام رگ را گرفتار کند، علائمش در قسمت‌های مختلف بدن ظاهر می‌شود.
علت این بیماری هم مثل تمام بیماری‌های روماتیسمی ناشناخته است، اما عوامل متعددی همچون زمینه ژنتیک و عوامل محیطی در ایجاد آن دخالت دارند. طبق مطالعات انجام گرفته، عوامل محیطی مثل عفونت‌های مختلف، مواد شیمیایی و وجود ژن b۵ ـ زمینه ژنتیک مساعدکننده بروز این بیماری ـ باعث تغییر در سیستم دفاعی بدن می‌شوند و مانند تمام بیماری‌های روماتیسمی خود ایمن، به جای اینکه سیستم دفاعی بدن در مقابل عامل خارجی واکنش مناسب نشان دهد، نسبت به خود واکنش نشان می‌دهد. به همین دلیل، بیماری خود ایمن نام دارد.
مهم‌ترین علائم ظاهری این بیماری کدامند؟
این بیماری قسمت‌های مختلفی از بدن را درگیر می‌کند، اما مهم‌ترین علائم آن ضایعات پوستی، زخم‌های عودکننده مخاطی یا آفت در ناحیه دهانی یا تناسلی و درگیری‌های چشمی است. در سایر سیستم‌های بدن همچون مفصل، سیستم عصبی، دستگاه گوارش و عروق نیز علائم این بیماری دیده می‌شود.
به چه علت فرد مبتلا تا مدت‌ها متوجه بیماری‌اش نمی‌شود و بیماری‌گاه دیر تشخیص داده می‌شود؟
بسیاری از مواقع به علت بروز علائم خفیف، فرد متوجه بیماری نمی‌شود و هیچ ارتباطی بین علائم نمی‌بیند. بنابراین پی در پی برای مداوای ضایعات پوستی، زخم‌های دهانی و درگیری‌های چشمی به متخصصان مربوط مراجعه می‌کند و به علت اینکه بروز این علائم دوره‌ای است، (به عنوان مثال آفت دهانی یا درگیری چشمی همیشگی نیست)، بیمار هنگام مراجعه به پزشک متخصص با وجود اینکه دارای این سابقه بیماری است، علائم خود را اطلاع‌رسانی نمی‌کند و پزشکان نیز به علت بی‌دقتی و کم‌توجهی و جستجو نکردن علائم و سابقه بیماری متوجه علائم نمی‌شوند درنتیجه بیماری دیر تشخیص داده می‌شود.
این بیماری چه عوارضی به همراه دارد؟
۹۰ درصد عارضه بیماری بهجت، درگیری شدید چشمی است که اگر بموقع تشخیص داده نشود، منجر به کوری خواهد شد. طبق مطالعات انجام گرفته، مهم‌ترین علت کوری اکتسابی اغلب افراد در کشورهایی همچون ژاپن، بیماری بهجت است. در اکثر موارد علائم بیماری خفیف است. بنابراین تشخیص این بیماری در مراحل اولیه، باعث خواهد شد با درمان‌های امروزی از کوری بیمار مبتلا جلوگیری شود. گفتنی است با تشخیص زودهنگام، احتمال بهبود بینایی۹۰ درصد است.
آیا تست آزمایشگاهی نیز برای تشخیص این بیماری وجود دارد؟
خیر، پزشک با بررسی مجموعه علائم بیمار به تشخیص می‌رسد. بنابراین تنها عامل ژنتیک b۵ ـ که زمینه‌ساز این بیماری است ـ دلیلی برای ابتلای فرد به این بیماری نیست.
درباره درمان بیماری چطور؟ آیا درمانی برای مبتلایان وجود دارد؟
بیماری‌های روماتیسمی بسته به شدت و نوع بیماری قابل درمان و کنترل هستند. در بسیاری موارد که علائم درگیری بیماری بهجت شدید نباشد (مانند ضایعات پوستی یا مخاطی) نیازی به درمان نیست، اما در موارد شدید اگر فرد بیمار درمان نشود، دچار عوارض جبران ناپذیری همچون کوری (در صورت درگیری چشمی)، زمینگیری و حتی مرگ (در صورت درگیری عصبی) می‌شود.
علت بیماری بهجت هم مثل تمام بیماری‌های روماتیسمی ناشناخته است اما عوامل متعددی همچون ژنتیک و محیط در ایجاد آن دخالت دارند
آیا بیماری قابل پیشگیری است؟
از آنجا که عوامل ژنتیک و محیطی در ایجاد این بیماری دخیل هستند، این بیماری قابل پیشگیری نیست، اما می‌توان با انجام یک سری کار‌ها میزان شیوع بیماری را کم کرد. به عنوان مثال، ما می‌توانیم عوامل محیطی را کاهش دهیم، اما هنوز موفق به کاهش زمینه ژنتیک نشده‌ایم. بنابراین فقط قادر به شناسایی بیماری هستیم تا با بررسی آن در فواصل کوتاه‌تر، درمان لازم را انجام دهیم تا بیماری عود نکند.
چرا این بیماری به جاده ابریشم ملقب شده است؟
از لحاظ انتشار جغرافیایی، این بیماری وضعیت خاصی در جهان دارد. بیشترین شیوع بیماری از شمال چین است و تا شمال آفریقا و جنوب اروپا امتداد می‌یابد. از روی نقشه هرچه از اینجاده فاصله می‌گیریم، میزان شیوع بیماری کمتر می‌شود. بنابر مطالعات انجام شده، زمینه ژنتیک ـ که این بیماری را در فرد مستعد می‌کند ـ از طریق‌نژاد زرد پوست، رواج یافته و در حال حاضر میزان شیوع بیماری در بین کشورهای زرد پوست مانند چین، کره و ژاپن و همچنین ترکیه و ایران بیشتر دیده می‌شود.
وضعیت این بیماری از نظر میزان ابتلا در ایران چگونه است؟
ایران نیز در مسیر جاده ابریشم قرار گرفته و به همین دلیل، میزان شیوع این بیماری در کشورمان بسیار زیاد است. پس از کشور ترکیه، ایران دومین کشوری است که بیشترین میزان ابتلا به این بیماری را به خود اختصاص داده است؛ شیوع این بیماری ۸۰ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است. عمدتا شیوع این بیماری در مناطق شمال و شمال غربی ایران بیشتر از سایر نقاط است و هرچه از این نواحی دور‌تر می‌شویم میزان شیوع آن کمتر می‌شود.
مساله دیگر، زمینه ژنتیک است. به نظر می‌رسد، این بیماری از‌نژاد زرد به ایران انتقال یافته است. بر اساس مطالعاتی که از جمعیت ایران انجام شده، اقوام آذری که زمینه ژنتیک‌نژاد زرد را دارند، بیشتر مبتلا به این بیماری می‌شوند.
همچنین میزان شیوع آن بین همسایه اقوام آذربایجان مثل کرد‌ها زیاد اما در مناطق دور‌تر همچون قوم بلوچ کمتر است. این بیماری بین زرتشتیان کشور اصلا دیده نشده است، زیرا این اقوام به علت رسوم و ازدواج‌های سنتیشان از ترکیب ژنتیک‌نژاد زرد در طول زمان مصون مانده‌اند. خوشبختانه کشور ایران جزو کشورهای شناخته شده از نظر تشخیص این بیماری در منطقه خاورمیانه است و تاکنون ۶۸۰۰ بیمار مبتلا به بهجت از سوی مرکز تحقیقات روماتولوژی شناسایی شده‌اند.
میزان شیوع بیماری بین مردان و زنان به چه نسبتی است؟
در تمام مناطق جاده ابریشم میزان شیوع بیماری بین زنان و مردان یکسان است، اما در ایران این نسبت بین مردان بیشتر از زنان است. (نسبت ۵۵ به ۴۵).
سن شیوع بیماری چطور؟ اصولا از چه سنی علائم این بیماری بروز می‌کند؟
در هر سنی ممکن است این بیماری بروز کند، اما طبق مطالعات، ۲۰ تا ۳۰ سالگی بیشترین سن شیوع این بیماری است و میانگین بروز این بیماری ۲۶ سالگی است. در سنین کمتر و بیشتر از این دهه، میزان بروز بیماری کمتر به چشم می‌خورد، اما این بیماری بین کودکان و افراد مسن نیز دیده شده است.
