پرفشاری خون زنگ خطر سلامت
بار‌ها شنیده‌اید که رمز تندرستی در تغذیه مناسب و ورزش کردن است؛ موضوع مهمی که باید از دوران کودکی در هر فرد نهادینه شود، اما اغلب از این مهم غافل هستیم و کمتر به آن توجه داریم و زمانی به عمق فاجعه پی می‌بریم که دچار عوارض جبران‌ناپذیری شویم. البته در برخی بیماری‌ها همچون پر فشاری خون، توارث نقش مهم‌تری ایفا می‌کند، اما با به کارگیری این دو مهم و نهادینه شدن آن از دوران کودکی، می‌توان از بروز زود هنگام بیماری جلوگیری کرد و تا مدت‌ها آن را به تعویق انداخت.
از آنجا که فشار خون نقش تعیین‌کننده‌ای در سلامت هر فرد دارد، با دکتر منوچهر قارونی، متخصص قلب و عروق و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت‌وگویی ترتیب داده‌ایم تا بیشتر درباره این بیماری و عوارض آن بدانیم.
فشار خون چیست و چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟
فشار خون یا پر فشاری خون هنگامی رخ می‌دهد که فشار خون از حد طبیعی بیشتر باشد. (البته بهتر است اصطلاح پر فشاری خون را به جای فشار خون به کار ببریم چون زمانی که هر قلب سالمی، خون را به رگ‌ها می‌فرستد، رگ‌ها در مقابل این خون مقاومت می‌کنند که به آن فشار خون می‌گوییم.) معمولا فشار طبیعی باید حداکثر۱۲۰ میلیمتر جیوه (۱۲) و حداقل ۸۰ میلیمتر جیوه (۸) باشد.
نکته قابل توجه این است که فشار خون بالا در ۳ نوبت متفاوت صبح، زمانی که فرد از خواب برمی‌خیزد، تعیین می‌شود. فشار خون ۹۰ میلیمتر جیوه را خفیف یا ملایم، فشار ۹۵ میلیمتر جیوه را متوسط و بیش از ۱۰ میلیمتر جیوه را شدید و بیش از ۱۲ میلیمتر جیوه را تشدید شده یا خطرناک می‌گوییم که باعث عوارض زیادی می‌شود. بنابراین بالا بودن فشار خون کسی که تازه از راه رسیده یا تازه از پله‌ها بالا آمده، نشان‌دهنده پرفشاری خون او نیست.
چه عواملی در ایجاد این عارضه نقش دارند؟
معمولا فشار خون، ارثی است و اغلب خانواده‌هایی که بیماری فشار خون در آن‌ها مشاهده شده، این ارث را به نسل بعدی منتقل می‌کنند. تغذیه نیز نقش مهمی در ایجاد فشار خون دارد. به عنوان مثال، مواد دریایی به دلیل اینکه سدیم زیادی دارند، باعث افزایش فشار خون می‌شوند؛ آمار‌ها نشان می‌دهد فشار خون مردم سواحل دریای خزر و مردم آذربایجان بیش از مردمان کرمان و سیستان و بلوچستان است.
آداب زندگی و استفاده از تغذیه‌های آماده مانند فست‌فود‌ها و غذاهای پر نمک هم نقش بسیار زیادی در ایجاد این بیماری دارند، اما نقش وراثت تعیین‌کننده‌تر است و چنانچه فردی زمینه ارثی این بیماری را نداشته باشد هر چقدر هم از نمک استفاده کند، دچار این عارضه نخواهد شد و نمک اضافی از طریق ادرار دفع خواهد شد، اما افرادی که دچار این عارضه هستند، سدیم داخل غذا را جذب می‌کنند و رگ‌های آن‌ها همیشه تحت فشار و اسپاسم قرار دارد و قلب ناچار است با هر انقباض قوی، خون را با فشار به چندین‌م‌تر رگ بفرستد و در نتیجه عوارض فشار خون ایجاد خواهد شد.
آیا پر فشاری خون علامت مشخصی دارد؟
معمولا علامت چندانی ندارد، مثلا بیمار نزد پزشک می‌رود و پزشک نیز با گرفتن فشار خون او متوجه این قضیه می‌شود و هنگامی که پزشک از بیمار می‌پرسد، آیا سابقه فشارخونی بین افراد خانواده وجود دارد، در اکثر موارد جواب مثبت می‌گیرد و دیده می‌شود که حداقل یک نفر از اعضای خانواده این افراد مانند مادر، پدر، مادر بزرگ، دایی، عمه و... دچار این عارضه هستند.
افزایش فشار خون چه موقع خطرناک می‌شود؟
فشار خون زمانی به حد خطرناک (معمولا به آن کریز فشار خون می‌گویند) می‌رسد که فشار داخل مغز افزایش یابد و چنین علائمی مانند: سردرد، سرگیجه، دوبینی و تلوتلو خوردن (که خطرناک‌ترین زمان است و معمولا فرد دچار خونریزی مغزی شده است) دارد. اگر در این شرایط به طور اورژانسی فشار پایین آورده نشود، بسیار خطرناک خواهد بود.
فشار خون زمانی به حد خطرناک می‌رسد که فشار داخل مغز افزایش یابد در این شرایط باید به طور اورژانسی فشار پایین آورده شود همچنین زنانی که در اثر حاملگی دچار مسمومیت شده‌اند چون عادت به فشار خون بالا ندارند، این عارضه برای آنان خطر زیادی به همراه خواهد داشت و به همین دلیل هنگام دچار شدن به مسمومیت، باید تحت نظر شدید و جدی پزشک قرار بگیرند، اما در کسانی که سال‌ها دچار عارضه فشار خون بوده‌اند و مثلا ۷۰ ساله‌اند، زمانی خطر ایجاد می‌شود که ناگهان پس از قطع دارو فشار خون بالا رود و دچار خونریزی مغزی یا سکته قلبی شوند.
برای اکثر بیماران فشار خونی، زمانی مخاطره ایجاد می‌شود که فرد از خوردن دارو احساس خستگی کند یا پس از مصرف دارو به پزشک دیگری مراجعه و پزشک اظهار کند که فشار او طبیعی است و دیگر نیازی به خوردن دارو ندارد. این تصمیم برای بیمار بسیار خطرناک است و پزشک باید بداند، فشار خون این فرد با داروهای قبلی کنترل شده و قطع ناگهانی دارو، باعث ایجاد عوارض جبران‌ناپذیری برای فرد خواهد شد.
پرفشاری خون چه عوارضی را برای بیمار ایجاد می‌کند؟
عوارض فشار خون بیشتر در ۴ ارگان قلب، مغز، کلیه و شبکیه چشم دیده می‌شود. این عوارض در ارگان قلب باعث بزرگی قلب، رسوب کلسیم در دریچه آئورت، آریتمی قلبی و تپش قلب می‌شود و وزن قلب ـ که به طور طبیعی ۲۵۰ گرم است ـ را گاهی به ۱۲۰۰ تا ۱۳۰۰ گرم می‌رساند و باعث تنگ شدن عروق قلب (کرونر‌ها) می‌شود. همچنین احتمال سکته قلبی و نارسایی قلبی را افزایش می‌دهد و گاهی ممکن است باعث پارگی آئورت شود که یک اورژانس جراحی است.
این عارضه در مغز نیز باعث سکته مغزی می‌شود، به طوری که ناگهان یک سمت بدن فرد فلج می‌شود و لکنت‌زبان پیدا می‌کند. صورت او در سمت فلج شده، کج می‌شود و پلک چشم هم افتادگی پیدا می‌کند. اگر فشار خون کسی که ناگهان دارو‌ها را قطع کرده، یک مرتبه بالای ۲۴۰ میلیمتر و بالای ۱۳۰ میلیمتر جیوه برسد، احتمال پارگی ناگهانی عروق مغز وجود دارد و در این شرایط، بیمار بسرعت به کما می‌رود و خطر مرگ برای این افراد بسیار بالاست. فشار خون باعث نارسایی کلیه نیز می‌شود و شخص را به دیالیز می‌کشاند. عارضه دیگر فشار خون این است که باعث خونریزی شبکیه می‌شود یا عروق شبکیه را تنگ می‌کند و بیمار ناگهان دچار کوری یک نیمه چشم می‌شود.
برای بهبود و سلامتی مبتلایان پرفشاری خون چه راهکارهایی پیشنهاد می‌کنید؟
این بیماران از خوردن نمک به طور جدی باید پرهیز کنند؛ حتی نانی که می‌خورند، باید فاقد نمک باشد. به عنوان مثال باید از نان‌هایی مانند نان فانتزی یا سنگک استفاده کنند. خانواده‌هایی هم که دچار این عارضه هستند، باید مراقب تغذیه خود و فرزندانشان باشند و کودکانشان را از خوردن چیپس و پفک منع کنند تا زمان ابتلا به فشار خون آنان به تعویق بیفتد.
نکته مهم دیگر، لاغر شدن بیماران است. وقتی این بیماران ۴ تا ۵ کیلو‌گرم لاغر می‌شوند، فشارخونشان در حد قابل قبول کنترل می‌شود. بنابراین ورزش کردن نقش بسیار مهمی در کاهش فشار خون دارد، به طوری که هر روز حداقل نیم ساعت ورزش کردن برای این بیماران ضروری است. نکته آخر اینکه این بیماران باید بدانند که تا آخر عمر باید دارو مصرف کنند تا فشارشان کنترل شود و هیچ‌گاه نباید دارو‌هایشان را ناگهانی قطع کنند.
