خارش بدن (قسمت اول)
هر کسی در زندگی خود حتما به خارش دچار شده است. آن هم نه یک بار بلکه چند بار آن را تجربه کرده است. این عارضه آن قدر شایع است و آن قدر بیماران را با مشکل مواجه می‌کند که گاهی حتی متخصصان پوست نیز در رفع آن ناتوان می‌شوند. خارش به معنی احساسی است که فرد را به خاراندن به عنوان نوعی واکنش تحریک می‌کند.
خارش ممکن است به صورت محدود و منطقهای، گسترده یا منتشر، موقتی یا حملهای و پیوسته یا مداوم باشد. گاهی خارش مانند احساس سوزن شدن یا سوزش یا مورمورشدن است. جالب است بدانید درموارد نادر، خارش آن قدر شدید است که فرد را به فکر خودکشی! می‌اندازد. البته خوب است بدانیم که خاراندن پوست، در لحظاتی ممکن است خوشایند فرد باشد.
خارش یک شکایت ذهنی است و به صورت احساسی ناخوشایند که باعث تمایل به خاراندن می‌شود، تعریف می‌گردد و شایع‌ترین شکایت بیماران پوستی می‌باشد. خارش از طریق گیرنده هایی که به صورت پایانه های آزاد عصبی در نزدیکی محل اتصال درم به اپیدرم در پوست، مخاط، دستگاه تنفسی فوقانی و حتی قرنیه وجود دارند، دریافت می‌گردد.
فیبرهای منتقل کننده خارش از فیبرهای منتقل کننده حس درد، مجزا و با هدایت سریع می‌باشند. احساس خارش از طریق راههای عصبی به قشر مغز مخابره می‌گردد. در مطالعات قبلی معلوم شده بود که بخشی خاص در نخاع با عنوان «مسیر اسپینوتالامیک» در این واکنش نقش کلیدی ایفا می‌کند.
تحقیقات نشان می‌دهد که وقتی وسیله یا ماده خارش زا با پوست بدن تماس پیدا می‌کند، سلولهای عصبی در این ناحیه از نخاع، فعال‌تر می‌شوند. در این وضعیت عمل خاراندن مانع می‌شود که این سلولهای نخاعی به مغز پیام ارسال کنند و در نتیجه حس خارش متوقف می‌شود.
احساس خارش در بدن هدفمند است، چون این احساس ما را وادار می‌کند تا گرد وغبار و میکروب‌ها را با خاراندن از پوست بزداییم.
محرک‌های مولد خارش:
محرک‌های فیزیکی: شامل انرژی خورشیدی، گرما، رطوبت (کم یا زیاد)، تحریک الکتریکی عصبی یا عضلانی.
محرک‌های مکانیکی: مثل لمس، فشار، مکش، مواد بخصوص مثل مو، فایبرگلاس، پشم و حشرات که این‌ها باعث خارش فوری می‌شود و بیشتر از زمانی که تحریک وجود دارد باقی نمی‌ماند. اما در پوستهای خشک و در افراد حساس باعث ایجاد احساس خارش پایدارتری می‌گردد.
محرک‌های شیمیایی شامل:
الف) مواد محرک (اسید‌ها، قلیا‌ها، دترجنت‌ها حتی آب و هوا): بیماران مبتلا به خارش مثلاً در اثر خشکی پوست، غالباً در اثر تماس پوستشان با هوا، هنگام درآوردن لباس‌ها دچار خارش شدید می‌شوند.
ب) آلرژنهای تماسی (مثل نیکل)
ج) واسطههای شیمیایی: هیستامین، سروتونین، مرفین و... (مواد مخدر، مشابه با اثر اندورفین‌ها و آنکفالین‌ها که هورمونهای آرامبخش درونیاند موجب بروز یا تشدید خارش می‌شود).
به طور کلی بیماری که با خارش مراجعه می‌کند علت آن می‌تواند چند چیز باشد:
بیماریهای پوستی: که ابتدا بایستی به دنبال آن‌ها بگردیم مثل اگزما، گزش حشرات، لیکن پلان و…
بیماریهای منتشره بدن: در این بیماریهای سیستمیک، خارش شایع است و حتی در مواردی بیمار با این علت مراجعه می‌کند که در ادامه به شرح کامل این قبیل بیماری‌ها می‌پردازیم.
خارش زمستانی و خارش افراد مسن: خارش زمستانی در فصل زمستان و در هر سنی ایجاد می‌شود و علت آن خشکی بیش از حد پوست به علت گرم کردن بیش از حد محیط و استفاده از شویندههای قوی (دترجنت‌ها) است.
علامت آن خشکی پوست و شطرنجی شدن حتی حالتی شبیه فلس ماهی شدن پوست، خصوصاً در ساق پا و بازو می‌باشد. درمان این حالت تنها با استفاده از صابون گلیسیرینه و نرمکننده پوست و افزایش رطوبت محیط می‌باشد و احتیاجی به استفاده از آنتیهیستامین یا کورتون نیست.
خارش افراد مسن که تقریباً همانند خارش زمستانی است، در افراد با سن بالا دیده می‌شود، به طوری که ۵۰درصد افراد بالای ۷۵سال دچار آن هستند، اما محدودیت فصلی نداشته و در تمام سال دیده می‌شود.
علتهای خارش در افراد مسن ممکن است یک بیماری زمینهای پوستی که به آن توجه نشده یا بیماریهای زمینهای کلیوی، کبدی، بدخیمی، واکنشهای دارویی یا خارش یائسگی در خانم‌ها باشد.
اما شایع‌ترین علت آن، خشکی بیش از حد پوست می‌باشد که علت آن کاهش قابلیت نگهداری آب در پوست همراه با کاهش رطوبت و حرارت بالای محیط زندگی این افراد است.
البته عللی همانند سوءتغذیه، کمبود روی، کم کاری تیروئید و مصرف دارو‌ها نیز به خشکی پوست افراد مسن کمک می‌کند. علایم کلینیکی و درمان این نوع خارش پوست همانند خارش زمستانی است.
دلایل خارش عمومی بدن
نارسایی مزمن کلیه: شایع‌ترین علت سیستمیک خارش، نارسایی مزمن کلیه است. اکثر مبتلایان به این نارسایی و ۸۰درصد بیماران دیالیزی دچار خارشند. عوامل مختلفی در مورد علت آن بیان شده است. از جمله افزایش هیستامین و درمان انتخابی آن استفاده از اشعه ماوراء بنفشB می‌باشد.
کلستاز: خارش شکایت شایعی در بیماریهای انسداد صفراوی کبد خصوصاً یرقانهای صفراوی است. علل مختلفی در مورد علت خارش در این بیماران ذکر شده از جمله رسوب املاح صفراوی خاص با غلظت معین در پوست. درمانهای متعددی پیشنهاد شده اما درمان انتخابی این نوع خارش، کلیسترامین می‌باشد.
فقر آهن: یکی از علل خارش فقر آهن است. به نظر می‌رسد گرچه مبتلایان به کمبود آهن از خارش شکایت دارند اما خارش آن‌ها تنها به دلیل کمبود آهن نمی‌باشد و عوامل جنبی دیگر نیز در این مشکل دخیل است ولی به هر صورت این نوع خارش به درمان با آهن پاسخ می‌دهد.
پلی سیتمی ورا (تعداد بیش بیشتر از حد طبیعی گلبولهای قرمز):
۵۰درصد مبتلایان به این بیماری دچار خارش مزاحمی هستند که در تماس با آب (با هر درجه حرارتی) ایجاد می‌شود. در این بیماران تحریک منتشر و شدید پوستی و خارش، بلافاصله بعداز خارج شدن از آب ایجاد می‌شود که ۶۰ – ۳۰دقیقه طول می‌کشد.
خارش ناشی از آب: در این حالت، خیس شدن پوست با آب در هر حرارتی، باعث خارش شدید با یک حالت حملهای می‌شود. خارش معمولاً بلافاصله پس از خارج شدن از آب صورت گرفته و حدود یک ساعت طول می‌کشد. پوست هیچ تغییری نشان نمی‌دهد و هیچ اختلال سیستمیک همراه وجود ندارد. این حالت همچنین در اثر تغییر ناگهانی حرارت پوست مثل صبح‌ها هنگام پوشیدن لباس نیز اتفاق می‌افتد. یک سوم بیماران سابقه فامیلی مثبت دارند. به اغلب این بیماران برچسب روانی زده می‌شود چون در معاینه هیچ علامت پوستی ندارند.
