آرتروز (قسمت اول)
آرتروز یا استئوآرتریت، شایع‌ترین بیماری التهاب مفاصل است. در این بیماری غضروف مفصل صدمه دیده و کم‌کم از بین میرود. آرتروز ممکن است هر مفصلی را درگیر کند، اما مفاصل بزرگ که وزن بدن را تحمل میکنند، مثل مفاصل زانو و ران و ستون فقرات بیشتر در معرض ابتلا هستند.
اصلیترین علایم این بیماری چیست؟
آرتروز علایم زیادی دارد، ولی سه علامت آن شایع‌تر و مشخص‌تر هستند. اول خشکی مفصل پس از استراحت است، به این معنی که گاهی اوقات وقتی مفصل به‌مدت طولانی بی‌حرکت بماند و بخواهد دوباره فعالیت کند درد خواهد داشت. شاید دیده باشید که بیماران مبتلا به آرتروز زانو، صبح‌ها که از خواب بیدار می‌شوند، به سختی راه می‌روند، اما بعد از مدتی، کم‌کم راه رفتنشان به حالت عادی بازمی‌گردد. خشکی مفاصل بعد از یک دوره طولانی عدم فعالیت بسیار شایع است، ولی به ندرت بیشتر از نیم ساعت طول می‌کشد.
دومین علامت کاهش انعطاف پذیری مفصل است؛ به‌همین دلیل بیماران مبتلا به آرتروز نمی‌توانند به راحتی مفاصل خود را خم و راست کنند و برای علامت بعدی هم می‌توان به درد مفصل اشاره کرد.
توصیه میشود کسانی که بیشتر از دو هفته، چنین علایمی را در مفاصل خود دارند، حتما به پزشک مراجعه کنند.
بیمار باید در هر ساعت، دست کم ده دقیقه به مفصل خود استراحت بدهد. البته باید گفت که استراحت طولانی هم درد مفصل را بد‌تر میکند
چه اتفاقی می‌افتد که کسی به آرتروز مبتلا میشود؟
علت ایجاد این بیماری هنوز به طور واضح شناخته نشده است، ولی چند عامل وجود دارد که میتواند زمینه ساز ابتلا به آرتروز باشد. یکی سن بالا است که این بیماری معمولا در افراد بالای ۴۰ سال دیده میشود.
مورد دوم جنسیت فرد است، چون آرتروز در خانم‌ها بیشتر از آقایان بروز میکند، ولی دلیل آن هنوز به درستی مشخص نشده است.
مورد بعدی ناهنجاری های مادرزادی استخوانی و یا صدمه به مفصل است. آرتروز در ورزشکاران حرفه‌ای که مدام در معرض ضربه خوردن هستند بسیار شایع است مثلا در فوتبالیست‌ها. صدمات غیر ورزشی مثل تصادفات رانندگی هم زمینه را برای آرتروز مهیا میکند.
آیا چاقی هم در ابتلا به آرتروز تأثیر دارد؟
چاقی خطر ابتلا به آرتروز را افزایش می‌دهد. به طور کلی هر چقدر وزن بدن بالا‌تر باشد، مفاصل بزرگ (مثل زانو‌ها) باید فشار بیشتری را تحمل کنند و در نتیجه خطر ابتلا به آرتروز در آن‌ها بیشتر میشود. چاقی حتی احتمال بروز آرتروز در دست‌ها را هم افزایش می‌دهد.
این بیماری چه عوارضی دارد؟
متأسفانه این بیماری با گذشت زمان بد‌تر میشود و هنوز درمان قطعی برای آن یافت نشده است، اما با کمک برخی روش‌های درمانی می‌توان درد ناشی از این بیماری را کاهش داد و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشید.
حدود یک سوم بیماران مبتلا به آرتروز ممکن است دچار ناتوانی‌های شدیدی شوند. گاهی درد و ناراحتی مفصل آنقدر شدید میشود که بیمار نمی‌تواند از آن مفصل استفاده کند.
روش‌های کاهش درد و مشکل بیمار شامل چه مواردی هستند؟
در موارد بسیار شدید آرتروز، جراحی تعویض مفصل توصیه میشود، اما قبل از جراحی معمولا روش‌های مختلفی پیشنهاد میشود که تا حد امکان کار به جراحی نکشد که یکی از آن‌ها استراحت دادن به مفصل دردناک است. بیمار باید در هر ساعت، دست کم ده دقیقه به مفصل خود استراحت بدهد و سعی کند تا حد امکان فعالیت‌های بدنی خود را طوری تنظیم کند که مفصل مبتلا کمتر فعال باشد. البته همانطور که گفته شد استراحت طولانی هم درد مفصل را بد‌تر میکند.
روش دیگر ورزش کردن است که باید حتما با نظارت و اجازه پزشک انجام شود تا مشکل مفصل را تشدید نکند، یا باعث بروز درد جدیدی نشود. ورزش‌های سبک و مفرح مثل پیاده‌روی و شنا بیشتر توصیه می‌شوند. با ورزش کردن، عضلات اطراف مفصل تقویت شده و ثبات مفصل افزایش پیدا میکند. البته ورزش کردن نباید باعث بروز درد در مفصل شود و اگر چنین اتفاقی رخ داد، فورا ورزش را متوقف کنید.
در افرادی که اضافه وزن دارند، کم کردن وزن باید حتما مدنظر قرار گیرد. البته رژیم گرفتن و ورزش کردن برای کاهش وزن باید تحت نظر پزشک انجام شود.
برای کاهش درد ناشی از آرتروز می‌توان از کیسه یخ استفاده کرد.
در اغلب موارد پزشک برای بیمار داروهای ضد‌درد و ضد‌التهاب تجویز میکند که در کاهش درد مفصل مؤثر است.
سعی کنید از مفصل بیمار خود کمتر کار بکشید؛ مثلا اگر مفاصل انگشتان یک خانم آرتروز دارد، بهتر است از کیفی استفاده کند که روی شانه می‌افتد نه کیفی که باید در دست گرفته شود
روش های جراحی برای درمان آرتروز به چه شکلی هستند؟
این روش‌ها از پاکسازی فضای مفصلی تا تعویض کامل مفصل متفاوت هستند و جراح بر حسب شدت بیماری، از یکی از این روش‌ها استفاده میکند. بیماران توجه داشته باشند که جراحی زمانی توصیه میشود که درمان‌های دیگر، مؤثر واقع نشوند و بیمار قادر به انجام فعالیت‌های عادی روزمره خود نباشد.
برای بیماران مبتلا به آرتروز چه توصیه‌هایی دارید؟
مهم‌ترین نکته برای بیماران مبتلا به آرتروز به کارگیری روش‌هایی است که باعث کاهش درد و ناراحتیشان شود. مثل تمام بیماری های دیگر داشتن یک رژیم غذایی مناسب و سالم مفید خواهد بود. بیمار باید به حد کافی مواد مورد نیاز بدن خود را از طریق غذا تامین کند، چون اگر تغذیه نامناسب باشد، بدن ضعیف میشود و به تبع آن مقابله با بیماری دشوار‌تر میشود.
اگر پزشک برای شما داروی ضد درد تجویز کرد، حتما آن را سر وقت بخورید، چون اگر درد شروع شود و بعد شما داروی مسکن را مصرف کنید، درد دیر‌تر و سخت‌تر کنترل میشود، اما مصرف مرتب و طبق دستور پزشک باعث میشود شدت حملات درد کاهش یابد.
سعی کنید از مفصل بیمار خود کمتر کار بکشید؛ مثلا اگر مفاصل انگشتان یک خانم آرتروز دارد، بهتر است از کیفی استفاده کند که روی شانه می‌افتد نه کیفی که باید در دست گرفته شود، و یا اگر دست شما مشکل دارد سعی کنید برای برداشتن اجسام از دست سالم خود بیشتر استفاده کنید تا فشار کمتری روی مفصل دردناک وارد شود.
بیمارانی که در مفصل زانو یا ران دچار مشکل هستند بهتر است در صورت صلاحدید پزشک از عصا موقع راه رفتن استفاده کنند.
سعی کنید بدنتان در هنگام راه رفتن یا نشستن، در وضعیت صحیحی قرار داشته باشد.
آب درمانی، هم به‌عنوان ورزش و هم به‌عنوان عاملی جهت تصحیح وضعیت ایستادن و راه رفتن میتواند به شما کمک کند. از پزشکتان درباره وضعیت صحیح و غلط قرارگیری بدن راهنمایی بخواهید
ورزش باعث ایجاد آرتروز میشود؟
آرتروز پیر و جوان نمی شناسد. افراد مختلف از هر گروه سنی و از هر جنسی در معرض ابتلا به این بیماری هستند. ۳۵ درصد تمام افراد ۳۰ تا ۳۵ ساله در دنیا به آرتروز مبتلا هستند و هرچه سن بالا‌تر میرود، شیوع این بیماری نیز بیشتر میشود.
نکته اینجاست که درمان آرتروز هم ساده نیست و حتی عده‌ای از پزشکان ترجیح می دهند خیال شما را راحت کنند و بگویند آرتروز اصلا درمان ندارد. به هر حال، مخصوصا در سال‌های اخیر، روش‌های درمانی متنوعی برای آرتروز پیشنهاد شده است.
اصولا آرتروز چیست؟
تعریف خیلی سادهٔ آرتروز این است: از بین رفتن سطح طبیعی غضروف مفصلی.
در فاصلهٔ بین یک استخوان تا استخوان بعدی مفصل قرار گرفته است. مفصل‌ها مثل لولا عمل میکنند و استخوان‌ها روی مفصل‌ها می چرخند تا حرکت در یک عضو می‌سر شود. سطح مفصل که با استخوان در ارتباط است، با لایه ی لغزنده‌ای از جنس غضروف پوشیده شده است. لغزندگی سطح غضروف، چرخش استخوان روی مفصل را ممکن می سازد.
با گذشت زمان و سپری شدن عمر، در اثر تصادفات یا به دلیل اختلالات مادرزادی، بیماری‌های سیستمیک مثل روماتیسم، اسید اوریک یا چربی خون بالا و... یا زانوهای پرانتزی که مخصوصا در فوتبالیست‌ها مشکل ایجاد میکند، سطح مفاصل یا همان غضروف، دچار سائیدگی و از بین رفتگی می شود. در این حالت، با کم شدن لغزندگی، حرکت یا چرخش استخوان‌ها روی مفاصل با درد همراه شده و بیماری آرتروز به وجود می‌آید. در این موارد، درد با شروع حرکت آغاز می شود و با استراحت بهبود می‌‌یابد.
آیا ورزش هم باعث ایجاد آرتروز میشود؟
بله، به خصوص در ایران که پیش از شروع ورزش، اصولی مثل گرم کردن بدن رعایت نمی‌‌شود و حتی در مورد ورزشکاران حرفه‌ای هم مواردی مثل تغذیهٔ خوب، مربی بدنسازی و زمین‌های مناسب بازی اهمیت چندانی ندارد. همهٔ این موارد، در ایجاد آرتروز تاثیرگذارند.
جالب است بدانید که ورزش، یکی از بهترین روش‌های جلوگیری از آرتروز است و امروزه در تمام کشورهای دنیا از بچه تا پیرمرد ۹۰ ساله، همه نرمش و پیاده روی را در برنامهٔ هر روزه زندگیشان قرار داده‌اند، چرا که غضروف سطح مفصلی بر خلاف سایر بافت‌های دیگر مثل پوست، عضله یا چربی، فاقد هرگونه سرخرگ، سیاهرگ و عصب است و تنها راه تغذیهٔ این بافت، مایع سطح مفصلی است که حاوی تمام مواد غذایی و اکسیژن لازم برای زنده ماندن غضروف است و تنها راه جذب این مایع توسط غضروف هم حرکت مفصل است.
پس ورزش هم می تواند آرتروز ایجاد کند و هم آن را درمان کند؟
اگر ورزش در حد معمول و به طور اصولی انجام شود، از مفصل محافظت میکند، اما آسیب‌های ورزشی که در ورزشکاران حرفه‌ای دیده می شود، خودش عامل ایجاد آرتروز است.
این را بگویم که هیچ چیز در زندگی به اندازهٔ حرکت و ورزش در زنده نگه داشتن و سلامت مفاصل موثر نیست و هرکسی که در روز حداقل یک ساعت خوب حرکت کند، میتواند به طول عمر مفاصل خود بیفزاید.
مثال این مورد هم این است که شما اگر مفصل مچ دست یا زانو را گچ بگیرید، بعد از باز کردن گچ‌ها می‌بینید که باید سه ماه صبر کنید تا مفاصل فعالیت اولیه‌شان را از سربگیرند. اما ورزش غیر اصولی، مثلا استفاده نکردن از وسایل مناسب برای ورزش ضرر می‌‌زند.
من گاهی افرادی را می‌‌بینم که با کفش‌های نامناسب، از چکمه گرفته تا کفش‌های بدون کفی یا دمپایی و کفش‌های پاشنه بلند، اقدام به کوهنوردی می کنند. خوب، این کار بعد از یکی دو سال باعث سائیدگی زانو و ایجاد آرتروز میشود.
