تورم دست

تورم به معنی انباشته شدن آب بیش از اندازه در میان سلول‌ها است. سیاهرگ‌ها، سرخ رگ‌ها و سفید رگ‌ها اندازه آب میان بافتی را تنظیم می‌کنند. اختلال آن‌ها تورم دست را بوجود می‌آورد. تورم دست به علل مختلفی مثل سوختگی، جراحی سرطان سینه، بیماریهای روماتیسمی و حالتی که ورم و درد در دست و شانه ایجاد می‌شود و.. ایجاد می‌شود.

ادم دست می‌تواند باعث محدودیت عملکرد دست، درد، فشار بر اعصاب دست، قفل شدن انگشتان و نهایتا خشکی مفاصل گردد. عدم درمان به موقع ورم بخصوص دست باعث رسوب پروتئین‌ها و چسبندگی داخل بافتی شده و با گذشت زمان درمان مشکل‌تر می‌شود. در صورت وجود زخم، تورم باعث اختلال در ترمیم زخم می‌گردد.

پیشگیری از تورم:
باید توجه کرد تورم در ابتدا ممکن است دیده نشود. قبل از آنکه بتوان ورم را دید حدود ۵۰ سی سی مایع در دست جمع شده یا ۳۰ درصد حجم مایع دست افزایش یافته است. بنابر این بعد از آسیب اندام فوقانی یا جراحی دست، بجز در مواردی که آسیب یا ترمیم از نوع شریانی است اندام مبتلا باید تا حدی که پزشک اجازه می‌دهد و برای مدت هر چه طولانی‌تر بالا‌تر از سطح قلب قرار گیرد.

اگر دست قرار است بی‌حرکت باشد، انگشتان باید در وضعیت خاصی قرار گیرند تا از کوتاهی تاندون‌ها ممانعت بعمل آید. در این مرحله باید حرکت تندون‌ها و مفصل در صورتی که ممانعتی وجود ندارد، حفظ شود. در این مرحله ورم به راحتی کنترل می‌شود و قابل برگشت است اما در صورت عدم درمان کافی، و حالتی که ادم قهوای گفته می‌شود، درمان سخت می‌گردد.

روشهای کاهش ادم:
بسته به علت، شدت و مدت ادم روشهای مختلفی برای درمان آن انتخاب می‌شود.

استفاده از سرما:
در مراحل اولیه و روزهای اولیه ادم، سرما بکار می‌رود. اگر فرد اختلال عروقی بخصوص شریانی دارد استفاده از سرما ممنوع است.

بالابردن اندام:
در مراحل اولیه ادم موثر است. باید دست به نحوی قرار گیرد کا انگشتان بالا‌تر از مچ و مچ بالا‌تر از ساعد و آرنج باشند. اگر مشکل شریانی وجود داشته باشد یا عضو پیوند شده باشد. نباید اندام بیش از حد بالا قرارگیرد.

حرکت اندام:
درصورت امکان حرکت اندام باعث تحرک مایع در دست شده و به کاهش ادم کمک می‌کند. حرکات تقویتی عضلات نیز در صورتی که ممنوعیتی نداشته باشند در کاهش تورم موثرند. باید توجه کرد که در صورت تورم دست، علاوه بر عضلات دست سایر عضلات یعنی ساعد و بازو نیز باید حرکت داده شوند. این حرکت باعث کمک به حرکت مایع می‌گردد.

یکی از حرکاتی که توصیه می‌شود این است که بیمار دست‌ها را بالای سر برده و ۲۵ مرتبه در ساعت انگشتان را محکم مشت می‌کند. حرکات ورزشی هوازی ملایم نیز با کمک به برگشت لنف به کاهش تورم کمک می‌کنند.

ماساژ:
نوعی ماساژ به نام ماساژ لنفاتیک در کاهش تورم دست موثر است. ماساژ لنفاتیک کار تخصصی است ولی به اصول آن اشاره می‌کنیم

چه مقدار فشار:
بستگی به نوع پوست و سفتی بافتی دارد. با حد اقل فشار ماساژ داده می‌شود به حدی که پوست کشیده شود اما دست روی پوست لیز نخورد. ماساژ به هیچ وجه نباید باعث درد شود. ماساژ در الگوهای L، J، U داده می‌شود. سمت ماساژ به سمت غدد لنفاوی است و نباید از یک انگشت استفاده کرد زیرا باعث می‌شود فشار به یک نقطه وارد شود. از چند انگشت یا کف دست استفا ده می‌شود.

از بخش نزدیک‌تر به قلب شروع می‌شود بعد بخشهای دور‌تر و دوباره بخشهای نزدیک‌تر ماساژ داده می‌شوند. هر ماساژ باید به آهستگی و در ۲-۳ ثانیه طول بکشد. دور جای زخم بصورت حلقوی ماساژ داده می‌شود و روی خود زخم نباید ماساژ داد. ماساژ هر ناحیه حداقل ۵-۱۰ بار انجام می‌شود. این نوع ماساژ موارد ممنوعیت خاص خود را دارد و توسط کار درمانی که بصورت تخصصی بر روی دست کار می‌کند انجام می‌شود.

دستگاه فشار متناوب:
دستگاهی است که به صورت متناوب بر روی دست فشار وارد می‌کند و اثر آن در کاهش تورم ثابت شده است.

بانداژ فشاری:
بانداژ فشاری در مواردی اولیه و بخصوص در موارد مزمن بکار می‌رود. از روشهای بانداژ خاصی در دست استفاده می‌شود. گاهی برای ایجاد فشار بیشتر از فوم در زیر بانداژ استفاده می‌شود یا از دستکش فشاری استفاده می‌شود. این دستکش مثل جوراب واریس است اما به شکل دست دوخته شده است. بیمار باید مراقب باشد که فشار بیش از حد به انگشتان وارد نشود. در این حالت انگشتان سرد یا دردناک شده یا دچار گز گز می‌شوند. در این صورت بلافاصله باید دستکش یا بانداژ باز شود.

تحریک الکتریکی:
استفاده از نوعی تحریک بنام تنس (TENS) اثری بر کاهش تورم ندارد. استفاده از جریانهای خاص بالای ۱۰۰ ولت تا حدی تورم را کم کرده است. استفاده از این نوع جریان‌ها با نظر پزشک و در موارد ضروری انجام می‌شود. تاکید بیش از حد بر این درمان باعث هدر رفتن زمان اقدامات موثر توانبخشی می‌گردد. در مرحله حاد ورم نباید از جریان الکتریکی استفاده نمود زیرا ممکن است باعث اختلال در انعقاد گردد.

لیزر کم توان و اولتراسوند:
لیزر کم توان و اولتراسوند تا حدی به کاهش ادم کمک می‌کنند اما استفاده از آن‌ها نبایدباعث تاخیر یا تعویق اقدامات توانبخشی گردد.

اکسیژن هیپر باریک:
در این حالت بیمار در محفظه اکسیژن خالص با فشار بالا قرار می‌گیر. تنها یک تحقیق نشان داده که ورم و درد در نوعی بیماری بنام سندرم دست-شانه باعث کاهش ورم شده است.

پانوشت:

متن از جناب دکتر غلامرضا رئیسی - متخصص طب فیزیکی و توانبخشی