خشکی پوست و راهکارهای مقابله با آن
پوست بزرگ‌ترین ارگان بدن ماست که قسمت عمده بدن را می‌پوشاند و اولین محل تماس بدن ما با محیط بیرون را تشکیل می‌دهد. مواد شیمیائی مختلف، صابون‌ها، الیاف لباس، دمای محیط، رطوبت و خشکی هوا همه عوامل محرکی هستند که در تماس مکرر با پوست ما قرار می‌گیرند. پوست مانند یک سد محافظ در برابر این عوامل محرک عمل می‌کند و به علاوه مانع از دست رفتن آب و الکترولیت‌های داخل بدن می‌شود.
با افزایش سن به تدریج غدد عرق و چربی پوست که مسئولین اصلی حفظ رطوبت پوست هستند کاهش می‌یابند و لذا هر چه پیر‌تر می‌شویم پوست بدن ما خشک‌تر، نازک‌تر و دارای قدرت ارتجاعی کمتر می‌شود. بدین ترتیب پوست راحت‌تر از هم گسیخته و حتی به راجتی کبود می‌شود و به تدریج خشکی، خارش، ترکهای سطحی و پوسته ریزی میهمان دائمی پوست ما خواهد شد.
به طور کلی %۷۵ افراد بالای ۶۴ سال از خشکی پوست آزار دهنده رنج می‌برند. افراد با پوست چرب تغییرات ناشی از افزایش سن را برپوست بهتر تحمل می‌کنند. خشکی پوست یا xerosis در فصل زمستان بسیار شایع‌تر و شدید‌تر است.
علائم خشکی پوست چیست؟
علائم xerosis یا خشکی به صورت یک طیف بالینی است. هر چه طول مدت خشکی بیشتر باشد علائم شدید‌تر خواهد بود.
هنگامی که پوست خشک می‌شود ابتدا مختصری قرمز و دارای ترکهای بسیار ریز و سطحی می‌شود. این ترک‌ها شبیه آن چیزی است که در سطح شروف چینی عتیقه و قدیمی پدیدار می‌شود. با گذر زمان پوست به تدریج خشن و نا‌صاف می‌شود و قوام یکنواخت طبیعی خود را از دست می‌دهد حتی ممکن است پوسته ریزی سطحی پیدا کند.
به تدریج ترکهای سطحی پوست عمیق‌تر شده و به صورت عدم درمان ممکن است به شیارهای عمقی تبدیل گردد. در مراحل پیشرفته حتی این شیار‌ها و شکاف‌ها تا سطح مویرگهای پوست می‌رسد و نمای ترکهای زخمی و خونریزی دهنده را در سطح پوست ایجاد می‌کند.
خارش علامت شایع عمراه خشکی پوست است که ممکن است بسیار آزار دهنده‌تر از خود خشکی باشد. خارش ناشی از خشکی پوست به فرم یک سیکل معیوب عمی می‌کند. هنگامی که با ناخن‌های تند خود به جنگ پوست می‌روید سلولهای التهابی موجود در پوست پاره شده و واسطه‌های شیمیائی خود را که مولد خارش هستند آزار می‌کند لذا علی رغم احساس بهبود سنی لحظه‌ای پس از خاراندن پوست، خارش چند لحظه بعد خیلی شدید‌تر به سراغتان خواهد آمد. آسیب ناشی از خارش دادن پوست می‌تواند باعث خراشیدگی سطحی و حتی در مراحل شدید عفونت پوست گردد.
چه کسانی بیشتر دچار خشکی پوست (Xerosis) می‌شوند؟
۱- خشکی پوست در افراد مسن شایع‌تر است زیرا با افزایش سن غدد چربی و عرق سطح پوست که عامل اصلی مرطوب نگه داشتن سطح پوست هستند کاهش می‌یابند. حداکثر فعالیت غدد سباسه (چربی پوست) در زمان بلوغ است. فعالیت این غدد تا سنین پیری در آقایان و سنین یائسگی در خانم‌ها هم چنان بالا ست ولی پس از آن افت می‌کند.
۲- شیوع خشکی در خانم‌ها و آقایان برابر است اما سن شروع خشکی پوست خانم‌ها زود‌تر از آقایان است. خانم‌ها در سن ۶۰ سالگی تنها ۶۰% از فعالیت غدد چربی پوست خود را حفظ کرده‌اند در حالی که فعالیت این غدد در آقایان تا دهه ۸ (بالای سن ۷۰ سال) باقی می‌ماند.
۳- برخی خانواده‌ها خشکی پوست مداومی را از بدو تولد تا تمام طول عمر خود تجربه می‌کنند. سطح پوست این افراد پوسته‌های نسبتاً ضخیم سطحی دارد که نیاز به درمانهای خاص این بیماری دارند. این فامیل‌ها دچار نوعی نقص ارثی هستند که به نام بیماری ایکتیوز (پوست فلس ماهی) خوانده می‌شود.
۴- خشکی و خارش پوست می‌تواند علامتی از یک بیماری داخلی و Systemicباشد. بیماریهای کلیوی در مراحل پیشرفته، دیابت، کم کاری تیروئید می‌تواند مول خشکی پوست شود. کمبود روی و اسیدهای چرب ضروری می‌تواند باعث خشکی پوست شود.
به علاوه بیماریهای نا‌شایعی مثل بدخیمی‌ها، ایدر، بیماریهای انسداد مجاری صفراوی، بیماریهای سیستم عصبی که باعث کاهش تعریق می‌شود و نیز رادیوتراپی جهت بدخیمی می‌تواند مولد خشکی پوست شود.
۵- بیماران دچار حساسیت‌های سرشتی آتوپی که دچار مجموعه‌ای از علائم آسم، تب یوتجه و حساسیت سطحی پوست (یا هر یک از این علائم به تنهائی) هستند به طور شایع از خشکی پوست رنج می‌برند.
۶- بیماریهای زمینه‌ای پوست مانند اگزما‌ها و پسوریازیس (بیماری صدف) نیز می‌تواند باعث خشکی پوست شود.
۷- داروهای مصرفی در برخی بیماری‌ها نیز می‌تواند باعث خشکی پوست شود. از بین این دارو‌ها می‌توان داروهای دیورتیک (ادرار آور) مورد مصرف در فشار خون و بیماریهای احتقانی قلب و داروهای آنتی آندروژن (ضد هورمون مردانه) و نیز کلیه داروهای موضعی حاوی الکل را نام برد.
محلهای شایع خشکی پوست چه محل هائی هستند؟
۱- خشکی پوست هر محلی از پوست به خصوص نواحی بدون پوشش بدن را درگیر می‌کند.
۲- شایع‌ترین محل خشکی پوست ساق پا و به خصوص لبه‌های جلوئی و کناری آن است.
۳- شکم، کمر، پهلو‌ها، بازو و به خصوص دست‌ها (که در معرض شستشوی مکرر هستند) از دیگر محلهای شایع جهت خشکی هستند.
۴- زیر بغل، کشاله ران، صورت و سر کمتر دچار خشکی می‌شوند. پوست روی پا در صورتی که از کفش پوشیده و جوراب مناسب استفاده شود کمتر در معرض خشکی قرار دارد اما به صورت استفاده از صندل و کفش هایرو باز این قاعده در مورد آن صدق نمی‌کند.
چه عواملی خشکی پوست شما را بد‌تر می‌کند؟
۱- اوج زمانی خشکی پوست در فصل زمستان است. در فصل زمستان رطوبت کم موجود در هوا و نیز استفاده از وسائل گرم کن که باعث ورود هوای گرم و خشک به محیط زندگی می‌شود و باعث تشدید خشکی می‌شود.
۲- هوای گرم شدید و یا هوای بادی و طوفانی خشکی پوست را تشدید می‌نماید.
۳- AirCondionerها (وسائل تهویه مطبوع) چه در زمستان و چه در تابستان باعث کاهش رطوبت هوا و تشدید خشکی پوست می‌شود.
۴- نشستن در فاصله نزدیک به آتش یا وسائل گرم کننده منزل باعث بد‌تر شده خشکی پوست است
۵- شنا به خصوص در استخرهای با حجم بالای کلر خشکی پوست را تشدید می‌کند.
۶- عدم مصرف آب و مایعات به مقدار کافی
۷- قرار گرفتن در معرض آفتاب شدید یا مداوم
۸- شیگار کشیدن
۹- حمام‌های طولانی یا حمام گرفتن مکرر به خصوص اگر با آب داغ باشد باعث حل شدن چربی سطحی پوست و تشدید خشکی می‌شود.
۱۰- صابونهای معطر، شامپوهای بدن حاوی مواد شوینده قوی به علاوه کلیه موادی که معطر هستند می‌توانند خشکی پوست را تشدید کنند.
۱۱- هر محصول آرایشی و بهداشتی که محتوی لانولین باشد می‌تواند، باعث تشدید خشکی پوست گردد. بر روی بر سب اغلب مواد آرایشی حضور یا عدم حضور لانولین در محتویاتش ذکر شده است.
چگونه می‌توانیم پوست خود را از خشک شدن محافظت کنیم؟
الف: تکنیک‌های حمام کردن
۱- از حمام کردن با آب بسیار داغ خودداری کنید زیرا آب داغ باعث آزاد شدن هیستامین در پوست و در نتیجه خارش و خشکی خواهد شد. مناسب‌ترین درجه حرارت آب در حمام آب ولرم و مختصری سرد است.
۲- بسیاری افراد عادت به استحمام روزانه دارند. گرچه این ادت باعث رفع خستگی و پاکسازی آلودگی‌های محیطی از سطح پوست می‌شود اما با به کار بردن مکرر صابون و پاک کننده‌ها بعث کاهش چربی محافظ پوست می‌شود. استحمام روزانه به خصوص در افراد مسن و به خصوص در فصل سرد سال ضرورری نیست. در این شرایط استحمام یک روز د میان مناسب است. در فصل‌های گرم سال در صورتی که تمایل به استحمام روزانه دارید به دوش گرفتن ساده با آب مختصری گرم بسنده کنید.
۳- مدت زمان حمام از ۵ تا ۱۰ دقیقه تجاوز نکند
۴- هنگام خشک کردن پوست پس از استحمام صرفاً به پوشاندن پوست با حوله جهت آبگیری بسنده کنید و به هیچ وجه سطح پوست را با حوله حمام به طور مکرر ماساژ ندهید.
۵- سطح پوست را با لیف حمام یا کیسه‌های زبر سایش ندهید.
ب: مواد مصرفی جهت حمام:
۱- در حمام به جاتی صابونهای محرک و معطر از صابونهای حفیف و بدون بو و یا پاک کننده‌های غیر صابونی استفاده کنید
۲- صابونهای مایع بسیار خشک کننده‌تر از صابونهای جامد هستند لذا از کاربرد آن‌ها بپرهیزید.
۳- دفعات مصرف صابون را کاهش دهید سعی کنید ۳ اغلب دفعات استحمام، کاربرد صابون را به نواحی زیر بغل کشاله ران و صورت محدود کنید.
۴- از حمام بخار و سونا که باعث برطف شدن چربی‌های محافظ پوست می‌شود بپرهیزید
۵- در رختکن حمام وقتی هنوز پوششتان پس از حمام مرطوب است، یک لایه کرم مرطوب کننده در سرتاس پوست استفاده نمائید. این عمل باعث جذب بهتر رطوبت به سطح پوست می‌شود.
۶- اگر پوست شما به دت خشک است ابتدا روی پوست مرطوب خود یک ورقه روغن بدن استعمال کنید و سپس بر روی این ورقه روغنی یک لایه کرم مرطوب کننده استفاده کنید. این فرآیند را قبل از به رختخواب رفتن در شب تکرار کنید.
۷- از مصرف محصولات پوستی حاوی الکل خودداری کنید.
۸- در هنگام استعمال کرم‌ها و پمادهای موضعی پوست را مکرر ماساژ ندهید چون، باعث تحریک خارش خواهد شد
ج: توصیه‌های نحوه برخورد با نور خورشید
۱- از تماس مستقیم و مداوم با نور خورشید به خصوص بین ساعت ۱۲ ظهر تا ۳ بعدازظهر بپرهیزید.
۲- در کلیه نواحی در معرض نور از جمله پشت گردن، گوش‌ها و پشت دست‌ها و صورت نیم ساعت قبل از قرار گرفتن در محیط آفتابی کرم ضد آفتاب استفاده کنید.
۳- کاربرد ضد آفتاب را هر ۲ تا ۴ ساعت یکبار تکرار کنید.
۴- فاکتور حفاظتی (SPF) ضد آفتاب باید از ۱۵ بالا‌تر باشد.
۵- هنگامی که در معرض آقتاب شدید قرار می‌گیرد علاوهبر ضد آفتاب از کلاه یا نقاب استفاه کنید.
د: توصیه‌هایی جهت مطلوب کردن هوای محیط زندگی
۱- خشکی هوای داخل منزل و نیز محیط خارج که به خصوص در زمستان شدید‌تر است پوست را خشک خواهد کرد. مقدار طولانی که هوای سرد در خود نگه می‌دارد کمتر از هوای گرم است به علاوه به کار بردن وسائل گرم کننده محیط‌های خانگی هوا را خشک‌تر می‌کند لذا به خصوص در فصل زمستان محیط خانه را با دستگاههای بخور گرم یا سرد یا به طور ساده با گذاشتن یک ظرف آب بر روی بخاری مرطوب نگه دارید.
۲- دستگاههای مرطوب کننده هوا باید رطوبت منزل را تا %۵۰ بالا ببرد.
تغییراتی که در شیوه زندگی می‌تواند به برطرف شدن خشکی پوست کمک کند چیست؟
۱- در طول روز ۸ تا ۱۰ لیوان آب بنوشید مگر اینکه ممنوعیت پزشکی خاصی در مصرف بیش از حد مایعات داشته باشید.
۲- سیگار نکشید. سیگار باعث تخریب پوست می‌شود زیرا نیکوتین موجود در آن باعث انقباض عروق مویرگی و ریز پوستی و اختلال در رسیدن اکسیژن و مواد مغذی لازم جهت حفظ شادابی پوست می‌شود.
۳- به میزان کافی بخوابید زیرا سلولهای پوست طی خواب خود را بهتر بازسازی می‌کنند.
۴- ورزش کنید. ورزش باعث بهبود خونرسانی به کلیه ارگان‌ها از جمله پوست خواهد شد.
۵- در رژیم غذایی خود مصرف ماهی و غذاهای دریائی به خصوص ماهی‌های چرب مانند ماهی تن را فراموش نکنید زیرا سیدهای چرب ضروری موجود در آن بازسازی لایه‌های محافظ پوست می‌شود.
نکات دیگری که بهتر است بدانید:
۱- در کلیه کارهای منزل که با مواد شوینده، شیمیائی و حتی آب سر و کار داریم ابتدا لایه‌ای از دستکش کتانی و سپس روی آن بایه‌ای از دستکش‌های غیر قابل نفوذ آب استفاده کنید.
۲- در شستن لباس‌ها از مواد شوینده سازگار با پوست استفاده کنید و لباس‌ها و ملحفه‌های خود را خوب آبکشی کنید به طوری که هیچ ماده شوینده لابلای الیاف آن باقی نماید.
۳- لباسهائی که از الیاف پشمی و زبر تهیه شده است را استفاده نکنید زیرا پوست شما را خراشیده می‌کند
۴- ملحفه‌های خود رختخواب را از جنس کتانی و نرم انتخاب کنید.
ترکیبات موضعی که برای درمان خشکی پوست قابل استفاده هستند چیست؟
قبل از به کاربردن هر گونه مرطوب کننده موضعی اگر ناحیه مبتلا به خشکی را کمی در آب غوطه ور یا خیس کنید جذب مرطوب کننده افزایش می‌یابد.
۱- مواد نرم کننده (emollient) با پر کردن فضای بین ترکهای پوستی و لغزیدن بر روی سطح پوست یک لایه محافظ برای سطح پوست تأمین می‌کنند. مواد نرم کننده شامل و روغن‌های معدنی (مانند وازلین و پارافین) موم‌ها (مانند موم زنبور عسل) و اسیدهای چرب هستند.
نرم کننده‌ها می‌تواند به شکل پماد، کرم یا لوسیون به بازار عرضه شود. پماد‌ها چرب‌ترین آن‌ها هستند و بهتر است موقع خواب استفاده شوند. علاوه بر این فصل زمستان کاربرد پماد و کرم بهتر از لوسیون است زیرا چرب‌تر هستند.
۲- مرطوب کننده‌ها علاوه بر دارا بودن خواص نرک کننده‌ها خاصیت آب رسانی به سطح پوست (هیدراته کردن را هم دارند. این مواد باعث افزایش آب لایه شاخی و در نتیجه قدرت ارتجاع پذیری آن می‌شوند. مرطوب کننده‌ها شامل آلفا هیدرکسی اسید‌ها (اسید لاکتیک، اسید گلیکولیک و اسید نارتریک) و نیز اوره، گلیسیرین و پروپلین گلیکول هستند.
۳- روغن‌های بچه مواد ارزان قیمت و بسیار مناسبی برای مرطوب کردن پوست هستند و نیز می‌تواند به عنوان پایه‌ای در زیر مرطوب کننده‌های معمول به کار رود.
۴- هنگام کاربرد مرطوب کننده‌ها در رختکن حمام یا روغن‌های حمام حین استحمام مراقبت شر خوردگی باشید.
۵- یک لایه نازک از ماده ارزان قیمتی مانند وازلین می‌تواند به خوبی پوست خشک را مرطوب نماید و در هنگام شب میتوانید به کاربرد وازلین بر روی دست‌ها و سپس پوشیدن یک جفت دستکش کتانی التیام مناسبی برای خشکی دست‌ها ایجاد کنید. در مورد پا‌ها هم با ورقه نازکی از وازلین و یک جفت جوراب کتانی کار مشابهی میتوانید انجام دهید.
۶- همیشه ظرف بزرگی از ماده نرم کننده یا مرطوب کننده در کنار دستشوئی داخل حمام یا کنار تختخواب داشته باشید. هرچه دفعات چرب کردن پوست بیشتر باشد آزار ناشی از خشکی بر پوست شما کمتر است.
چه مواقعی لازم است جهت پوست خشک به پزشک مراجعه کنید؟
۱- اگر قسمت‌های عمده‌ای از بدن خود را بدون اینکه ضایغه پوتی مشخص داشته باشد مرتب خارش می‌دهید.
۲- اگر پوست بدن شما به هیچ یک از توصیه‌های بالا جواب نمی‌دهد یا پیوسته در حال بد‌تر شدن است. در این صورت یاز به درمانهای خاص تجویز شده توسط پزشک دارید.
۳- اگر زخم‌های پوستی ناشی از خرش دادن مکرر پوست شما را آزار می‌دهد و یا ترک‌ها و شکافهای خونریزی دهنده و ناجور در سطح بر پوست پیدا کرده‌اید.
۴- اگر خارش یا خشکی خواب طبیعی شما را مختل کرده است.
۵- اگر در امتحان پوست خود متوجه تغییر رنگ یا ضایعه جدید شدید که بیش از ۲ هفته طول کشیده باشد
اگر فرزند خردسال شما دچار خشکی پوست است چه باید بکنید؟
۱- توجه کنید که بخصوص در بچه‌های زیر ۲ سال کیفیت پوست با بالین متفاوت است. ضخامت پوست اطفال فقط ۵/۱ بالغین است و لذا لایه محافظ ضعیف تری در برای عوامل خارجی است. پوست اطفال این سن نسبت به مواد شوینده و شیمیائی و خشک شدن حساستر است. لذا توجه کنید که برای شستشوی پوست اطفال تنها از مواد دارای برچسب مخصوص اطفال استفاده کنید.
۲- حمام کردن روزانه برای بچه‌ها مفید است زیرا باعث مرطوب نگه داشتن پوست آن‌ها می‌شود اما آنچه مضر است به کار بردن مکرر مواد شوینده و صابون است. بنابراین کاربرد صابون را در اطفال محدود کنید و بعد از هر بار استحمام ظرف ۳ دقیقه اول پوست بچه ا با رطوب کننده مناسب بپوشانید.
۳- از کشیدن حوله به سطح پوست اطفال جهت خشک کردن آن‌ها خودداری کنید زیرا این عمل مانند کشیدن سنباده به پوست بچه است. فقط در حد جذب رطوبت حوله را روی پوست بچه تماس دهید.
۴- پوست کودک را به خصوص در طول زمستان چند بار در طی روز با مرطوب کننده چرب کنید.
۵- کرم‌ها و پمادهای تجویز شده توسط پزشک را صرفاً در نواحی مبتلای کودک استفاده کنید زیرا اغلب این پماد‌ها دارای پایه کورتونی است. برای چرب مردن سایر نواحی کودک از مرطوب کننده معمول او استفاده کنید.
۶- لباسهای کودک را با مواد شوینده مخصوص لباس اطفال بشوئید و اگر از ماشین لباسشوئی استفاده می‌کنید سعی کنید لباس‌ها را ۲ بار آبکش کنید.
۷- عطر‌ها و مواد آرایشی برای پوست بچه حالت محرک دارد لذا از تماس آن‌ها با پوست بچه خودداری کنید به خصوص مواقعی کع عطر یا مواد آرایشی دارید از بوییدن بچه بپرهیزید.
۸) بچه‌ها مانند بالغین نیاز به ضد آفتاب دارند.
اگر فرزند شما در اثر خشکی پوست دچار خارش شده است چه باید بکنید؟
۱- استفاده از آنتی هیستامین باعث بهبود خارش و اختلال خواب ناشی از آن می‌شود.
۲- محیط اطراف بچه را خنک نگاه دارید زیرا گرما باعث تشدید خارش است
۳- هنگام شب اتاق بچه را خنک نگه دارید و برای پوشش او تنها از ملحفه نازک استفاده کنید یا او را بدون پوشش بگذارید.
۴- لباسهای گشاد و راحت برای بچه انتخاب کنید.
۵- به ودکتان بیاموزید تا در صورت وقوع خارش سطح بدن خود را خارش ندهد در عوض برای تسکین خارش از ماده‌ای سر مانند یک قطعه یخ یا پارچه مرطوب یا حتی آب سرد استفاده کند.
۶- اشیاء پشمی مانند پتو و لباسهای پشمی و نیز حیوانات خانگی را از کئک دور نگه دارید.
۷- از بالشت و پتو و ملحفه‌های کتانی استفاده کنید.
۸- ناخن‌های بچه را جهت جلوگیری از آسیب پوست حین خارش کوتاه نگه دارید
۹- از مواد خنک کننده موضعی مانند عصاه نعناع در موضوع خارش می‌توان استفاده کرد.
۱۰- استفاده از کرمهای کورتیکو استروئیدی در نواحی محدود می‌تواند موثر باشند
۱۱- کمپرس موضعی گرم، با کمک سرکه رقیق شده نیر در تشکیل خارش موثر است
۱۲- میتوانید به آب حمام کودک مقداری نشاسته اضافه کنید.
۱۳- دکسپانتول موضعی (Dexponthoral) می‌تواند تا حدودی در کاهش خارض موثر باشد.
پانوشت:
متن از خانم دکتر ندا ادیبی - متخصص پوست و مو
