روشهای کمک باروری
Assisted reproductive technology) ART) یا روشهای کمک باروری:
در مواردی که باروری با روش طبیعی صورت نمی‌گیرد خواه علت آن شناخته شده یا ناشناخته باشد روشهای کمک باروری برای افزایش قدرت باروری زوج به کمک خواهند آمد. در مورد تصمیم گیری برای اینکه از کدام روش در درمان استفاده شود فاکتورهای گوناگونی مانند طول مدت ناباروری، سن زوجین، آزمایش اسپرموگرام مرد، وضعیت تخمک گذاری و شرایط رحم بیماری‌های زمینه‌ای زن و شوهر، هزینه‌های درمان و... نقش دارند.
۱- تلقیح داخل رحمی:
(IUI (Intrauterine insemination
آی یو آی ساده‌ترین و معمولا اولین روشی است که به کار می‌رود. معمولا در مواردی کاربرد دارد که تعداد اسپرم یا حرکت آن‌ها کم باشد یا حجم مایع منی کم است یا مرد به علت نداشتن میل جنسی یا توانایی نزدیکی یا اشکال ساختاری مجرا (قرار نداشتن مجرا در محل نرمال=هیپوسپادیاس) قادر به انتقال مناسب مایع منی به داخل واژن همسر خود نباشد.
همچنین در مواردی که در زن مشکلات دهانه رحم (مانند اختلال در ترشحات دهانه رحم) یا اختلالات ایمنی گردن رحم وجود داشته باشد یا زن به هر علتی توانایی نزدیکی طبیعی را نداشته باشد این روش توصیه می‌شود. از نظر فاکتور مردانه بهتر است حداقل تعداد ده میلیون اسپرم دارای حرکت مناسب وجود داشته باشد.
این روش به صورت سرپایی قابل انجام است. پس از آنکه همسر نمونه اسپرم را به آزمایشگاه تحویل داد پردازش روی آن انجام می‌شود واسپرم‌های با کیفیت بهتر و حرکت بیشتر توسط یک کات‌تر (لوله باریک) توسط پزشک به درون رحم زن منتقل می‌شوند. معمولا این کار بدون درد انجام می‌شود.
مدت کوتاهی پس از انجام تزریق خانم مرخص می‌گردد نیازی به استراحت مطلق وجود ندارد. حدود دو هفته بعد تست بارداری چک می‌گردد.
این عمل را می‌توان چندین بار تکرار نمود. البته در طول یک دوره از عادت ماهیانه یک بار این کار انجام می‌شود و زمان آن نیز توسط پزشک و با در نظر گرفتن شرایط خانم و انجام سونوگرافی و اطمینان از داشتن تخمک کافی انجام می‌گردد. در برخی موارد نیاز به تجویز داروهای خوراکی یا تزریقی برای افزایش شانس بارداری وجود دارد. امکان انجام تعیین جنسیت البته نه با دقت صددرصد، با روش آی یوآی وجود دارد.
۲- لقاح خارج رحمی:
(IVF (In vitro Fertilization
در مواردی که در رحم زن اسپرم‌ها امکان رسیدن به تخمک را نداشته باشند مانند تعداد کم اسپرم‌ها و حرکت ضعیف آن‌ها یا انسداد لوله‌های رحمی در زن یا چسبندگی‌های حفره لگنی از این روش استفاده می‌شود.
در این روش ابتدا تخمدان‌های زن با تجویز داروهای تحریک کننده تخمک گذاری تحریک شده و در روز مشخص با بیهوشی خفیف و با کمک سوزن مخصوص توسط متخصص زنان با هدایت سونوگرافی از راه واژن تخمک‌های آزاد شده، کشیده می‌شوند (به این کار پونکسیون یا پانکچر گفته می‌شود). از سوی دیگر مرد نیز نمونه مایع منی را تحویل آزمایشگاه می‌دهد.
در آزمایشگاه جنین‌شناسی اسپرم‌ها پس از پردازش در محیط کشت مناسب در مجاورت تخمک‌ها قرار می‌گیرند تا به آن‌ها وارد و آن‌ها را بارور سازند. در صورت بارور شدن تخمک‌ها جنین تشکیل می‌شود که این جنین (ها) حدود ۴۸ تا ۷۲ ساعت پس از تشکیل با کات‌تر (لوله باریک) بدون نیاز به بیهوشی به داخل رحم زن انتقال می‌یابند.
معمولا در هر بار انتقال با صلاحدید پزشک تعداد حداکثر ۲ تا ۳ جنین منتقل می‌شوند و جنین‌های باقیمانده در صورت داشتن کیفیت مناسب فریز می‌گردند تا درآینده در صورت نیاز انتقال یابند.
حدود ۲ ساعت پس از انتقال جنین خانم مرخص می‌گردد و به مدت ۳ تا ۵ روز نیاز به استراحت نسبی دارد و از انجام فعالیت‌های سنگین باید پرهیز نماید و ۱۰ تا ۱۴ روز بعد تست بارداری انجام دهد.
۳- میکرو اینجکشن یا تزریق اسپرم داخل تخمک:
(Micro Injection or ICSI (Intra-cytoplasmic sperm injection
در مواردی که اسپرم‌ها تعداد کم یا شکل غیرطبیعی یا حرکت ضعیف یا مجموعی از همه این‌ها را دارند یا تعداد اسپرم فرد در آزمایش صفر می‌باشد و با روش نمونه برداری با عمل جراحی ویا باسوزن از داخل بیضه‌ها اسپرم به دست آمده باشد یا هنگامی که تمامی روشهای کمک باروری قبلی با شکست مواجه شده‌اند از این روش استفاده می‌شود.
در این روش نیز مانند روش آی وی اف ابتدا تخمدان‌های زن با تجویز داروهای تحریک کننده تخمک گذاری تحریک شده و در روز مشخص با بیهوشی خفیف و با کمک سوزن مخصوص توسط متخصص زنان با هدایت سونوگرافی از راه واژن تخمک‌های آزاد شده کشیده می‌شوند (پونکسیون).
از سوی دیگر مرد نیز در صورتی که در آزمایش منی خود اسپرم دارد نمونه مایع منی را تحویل آزمایشگاه می‌دهد در صورت صفر بودن تعداد اسپرم‌ها (آزوسپرمی) از داخل بیضه با روش نمونه برداری (بیوپسی) یا با سوزن مخصوص توسط اورولوژیست اسپرم گرفته می‌شود و به آزمایشگاه جنین‌شناسی منتقل می‌شود.
سپس متخصص جنین‌شناسی در آزمایشگاه با انتخاب یک اسپرم مناسب آن را با سوزن مخصوص و با بزرگنمایی میکروسکوپیک به درون تخمک تزریق می‌نماید تا جنین تشکیل گردد.
معمولا جنین (ها) ۴۸تا ۷۲ ساعت پس از تشکیل با کات‌تر (لوله باریک) بدون نیاز به بیهوشی به داخل رحم زن انتقال می‌یابند. معمولا در هر بار انتقال با صلاحدید پزشک تعداد حداکثر ۲ تا ۳ جنین منتقل می‌شوند و جنین‌های باقیمانده در صورت داشتن کیفیت مناسب فریز می‌گردند تا درآینده در صورت نیاز انتقال یابند.
حدود ۲ ساعت پس از انتقال جنین خانم مرخص می‌گردد و به مدت ۳ تا ۵ روز نیاز به استراحت نسبی دارد و از انجام فعالیت‌های سنگین باید پرهیز نماید و ۱۰ تا ۱۴ روز بعد تست بارداری انجام دهد.
پانوشت:
متن از دکتر پیمان صالحی - متخصص کلیه و مجاری ادراری
